Święty Męczennik Młodzieniec Gabriel urodził się 22 marca 1684 roku w Zwierkach, wsi położonej niedaleko Zabłudowa. Pochodził z pobożnej prawosławnej rodziny chłopskiej. Jego rodzice, Piotr i Anastazja Gowdel, zachowali wiarę swych przodków w trudnym dla prawosławnych okresie, gdy unia stawała się religią dominującą na tych terenach.
Sakrament Świętego Chrztu, pod imieniem św. archanioła Gabriela, przyjął On w cerkwi Zaśnięcia NMP (Uspienskaja) istniejącego wówczas Monasteru Zabłudowskiego.
W owym okresie Monaster Zabłudowski, będący jednym z nielicznych na Podlasiu, które nie zostały zmuszone do przejścia na unię, stał się miejscem gdzie szukali oparcia liczni prawosławni zakonnicy z Ławry Supraskiej (która pod przymusem przeszła na unię w 1621 r.).
Dokładnie nie wiadomo, kiedy powstał Monaster Zabłudowski, jego istnienie było już jednak wzmiankowane w 1567 roku. Sam Zabłudów zaś uzyskał prawa miejskie w 1553 r. od króla Zygmunta Augusta, a wystarał się o nie Grzegorz Chodkiewicz.
Ziemia Zabłudowska, po śmierci ostatnich z Chodkiewiczów, przechodziła kolejno przez ręce Paców, słynne rody Sapiehów, Leszczyńskich, Sanguszków, by w 1598 r. stać się własnością Radziwiłłów. W tym też okresie Zabłudów i okolice stał się terenem ścierania się czterech religii: prawosławia, katolicyzmu, kalwinizmu i judaizmu.
W takich trudnych czasach przypadło żyć św. Gabrielowi. Jako dziecko wyróżniał się wśród innych dzieci niezwykłymi, jak na Jego wiek, cechami. Napełniony zesłaną Mu przez Opatrzność Bożą dojrzałością i rozwagą, skłaniał się bardziej ku modlitwie i odosobnieniu niż ku dziecięcym zabawom.
11 kwietnia 1690 r. rodzinę Gowdelów spotkało wielkie nieszczęście. Sześcioletni Gabriel padł ofiarą mordu. Dokładne okoliczności śmierci nie są znane. Jedna z wersji mówi, iż matka 6-letniego Gabriela, nie przeczuwając niczego złego, zostawiła małe dziecko samo i oddaliła się, aby zanieść pracującemu w polu mężowi jedzenie. W tym czasie do domu zaszedł dzierżawca wsi Zwierki - Szutko. Korzystając z nadarzającej się okazji i dziecięcej łatwowierności porwał chłopca, który został następnie poddany torturom. Z powodu upływu krwi dziecko zmarło.
Winowajca, pragnąc ukryć swoje przestępstwo, wywiózł potajemnie ciało Męczennika i wyrzucił je na łące, na skraju lasu, koło wsi Zwierki.
Po dziewięciu dniach znaleziono nie rozkładające się ciało, otoczone sforą psów, które pilnie strzegły je przed gromadzącym się ptactwem, po czym odniesiono je rodzicom.
W rezultacie podjętego śledztwa okoliczności przestępstwa zostały wyjaśnione, a w aktach Rady Miejskiej uczyniono odpowiednią adnotację.
Ciało umęczonego oddane zostało ziemi nieopodal wiejskiej cerkwi znajdującej się po lewej stronie, w odległości kilometra od drogi do Białegostoku. W tym miejscu przebywało ono około 30 lat.
W 1720 r., w okresie epidemii, w okolicach miejsca spoczynku ciała Gabriela często chowano zmarłe dzieci, czcząc w ten sposób Jego męczeńską śmierć i czując niebywałą łaskę płynącą z tego miejsca. Pewnego razu, podczas jednego z pogrzebów, naruszono grób Umęczonego i odkopano ciało, które, jak się okazało, mimo długiego okresu spoczywania w ziemi, nie uległo rozkładowi. Wieść ta lotem błyskawicy rozeszła się po okolicy wzmacniając jeszcze cześć oddawaną Młodzieńcowi, słynącego od tej pory nierozkładaniem się swego ciała.
Z wydarzeniem tym łączy się wiele uzdrowień i ustanie epidemii, która zbierała w 1720 r. obfite żniwo wśród ludności zabłudowskiej. Odkopane ciało zostało uroczyście przeniesione do cerkwi w Zwierkach i umieszczone w oddzielnej krypcie w podziemiach świątyni.
W 1746 r. podczas pożaru doszczętnie spłonęła zwierkowska cerkiew, jednak ciało św. Gabriela ocalało. Częściowo opalona została jedynie rączka Młodzieńca i to zapewne z woli Bożej, by umocnić jeszcze wiarę i cześć oddawaną Świętemu. Wkrótce bowiem, po uroczystym przeniesieniu relikwii do Monasteru Zabłudowskiego, gdzie zostały złożone w prezbiterium, rączka cudownie zagoiła się i pokryła skórą.
W miejscu, gdzie stał dom rodziców świętego Gabriela w 1894 r. została wybudowana i wyświęcona drewniana kaplica, która spłonęła podczas pożaru wsi w 1902 roku. Ocalały wówczas od ognia jedynie ikona świętego i krzyż.
Przez długi okres ciało świętego Gabriela znajdowało się w Monasterze Zabłudowskim. Sytuacja, w jakiej działał monaster stawała się jednak coraz trudniejsza. Cerkiew i budynki klasztorne wymagały remontu, zakonnicy procesowali się o prawo do ziemi klasztornej, walczyli o równe prawa z innowiercami. W tej sytuacji, za pozwoleniem patriarchy konstantynopolitańskiego i z błogosławieństwa metropolity kijowskiego, archimandryta Karczyński nakazał w dniu 9 maja 1755 roku przenieść święte relikwie do monasteru Świętej Trójcy w Słucku. Miasto to wówczas było jednym z najbardziej znaczących ośrodków prawosławia na tym terenie.
Procesja przeniesienia relikwii (które niesiono w sarkofagu - race na rękach) na odległość około 300 kilometrów stała się prawdziwą demonstracją ludności prawosławnej Białorusi i Podlasia. Okres pobytu relikwii św. Gabriela w Słucku spowodował, iż coraz częściej zaczęto nazywać Go "Słuckim", co poniekąd zaciemnia prawdziwe pochodzenie Świętego.
W końcu XIX wieku pamięć o św. Gabrielu w jego rodzinnych stronach zaczęła się odradzać. Rozwój kultu świętego na Ziemi Zabłudowskiej spotkał się z przychylnym stanowiskiem hierarchii prawosławnej. W latach 1910-1912, z błogosławieństwa biskupa białostockiego Włodzimierza odbyło się uroczyste przeniesienie relikwii świętego ze Słucka do soboru katedralnego w Białymstoku, a następnie do Monasteru Supraskiego. Wkrótce jednak, w 1915 roku, ewakuując się do Moskwy, w obawie przed przesuwającą się linią frontu, biskup Włodzimierz wziął ze sobą sarkofag z relikwiami świętego Gabriela. Po drodze powtórnie spoczęły one w Słucku.
W latach 30-tych XX wieku Monaster Słucki został zlikwidowany, a relikwie św. Gabriela przeniesione do muzeum w Mińsku, po czym trafiły do cerkwi Przemienienia Pańskiego w tym mieście.
W 1944 r. relikwie świętego ponownie zmieniły miejsce swego spoczynku. Tym razem zostały one przewiezione do Grodna do cerkwi Pokrowa Matki Bożej. W tej świątyni spoczęły do 21 września 1992 r.
W dniach 21-22 września 1992 roku, z błogosławieństwa arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Sawy oraz grodzieńskiego i wołkowyckiego Walentyna, relikwie świętego Gabriela zostały uroczyście przeniesione do soboru św. Mikołaja w Białymstoku.
W uroczystościach przeniesienia uczestniczyło ośmiu biskupów, 250 duchownych oraz około 100 tysięcy wiernych. Obecnie w Zwierkach - rodzinnej wsi św. męczennika Gabriela - wznoszona jest dedykowana mu cerkiew, do której mają zostać przeniesione relikwie świętego.
Święty przedstawiany jest jako kilkuletnie dziecko odziane w sięgającą do kolan, jasną koszulę. W prawej ręce trzyma krzyż, lewą ma złożoną w modlitewnym geście. Na niektórych ikonach w tle widnieje cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej w Zabłudowie. Św. Gabriel jest też jedną z postaci występujących na ikonach "Soboru świętych białoruskich".
Kult świętego jest największy w Polsce i na Białorusi. Uznawany jest za największego prawosławnego świętego urodzonego w obecnych granicach naszego kraju. Święty Męczennik Gabriel jest Niebiańskim Patronem ziemi białostockiej, dzieci, młodzieży i Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Polsce.
W każdy wtorek, wieczorem, w białostockim soborze św. Mikołaja jak również w naszej parafii w "domowej" cerkiewce jest służony i śpiewany akafist do św. męczennika Gabriela przed jego relikwiami.
Dzień pamięci Św. Męczennika Gabriela - 3 maja (20
kwietnia, stary styl) jest uroczyście obchodzony w Zabłudowie.
W przeddzień (2 maja) z Białegostoku do Zabłudowa wyrusza
piesza pielgrzymka ku czci Św. Gabriela. Na czas uroczystości
relikwie Świętego przewożone są do Zabłudowa.
W przeddzień rocznicy śmierci św. męczennika Gabriela Zabłudowskiego, czyli 2-go maja, Bractwo Młodzieży Prawosławnej, od 1993 roku, co rok organizuje pieszą pielgrzymkę do Zabłudowa. Najpierw w cerkwi św. Eliasza odbywa się nabożeństwo, a po nim pątnicy wyruszają w 18-kilometrową pielgrzymkę. Po drodze wierni modlą się w Zwierkach, rodzinnej miejscowości św. Gabriela, gdzie trwa budowa cerkwi p.w. św. Gabriela, w której mają być umieszczone relikwie świętego.
Główne uroczystości poprzedza całonocne czuwanie przy relikwiach św. Gabriela, które na ten czas przenoszone są z katedry św. Mikołaja w Białymstoku do cerkwi p.w. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Zabłudowie. Wcześniej ulicami Zabłudowa przechodzi procesja z relikwiami świętego. Główna liturgia rozpoczyna się 3 maja, o godz. 10 w cerkwi Zaśnięcia N.M.P. w Zabłudowie. W roku 2002 roku uroczystości ku czci świętego przesunięto na 10-11 maja ze względu na Paschę, która wypadła na początku maja.
Święto przeniesienia relikwii Św. Gabriela (z Grodna do Białegostoku)
- 22 września (9 września, stary styl) jest uroczyście
obchodzone w soborze Św. Mikołaja w Białymstoku. Z tym świętem
związane są Białostockie Dni Muzyki Cerkiewnej.