ŁZY MATKI

ŚWIĘTA MONIKA,
MATKA ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA, BISKUPA HIPPONSKIEGO

W wieku szesnastu lat, przerwawszy naukę z powodu warunków domowych, mieszkałem razem z rodzicami mając wolne, nic nie robiąc, i kłujący gąszcz moich zachciewanek rozrósł się powyżej mojej głowy; nie było ręki aby je wykarczować…

W sercu matki mojej, jednak, Ty zbudowałeś świątynię Swoją i założyłeś fundamenty świętego przybytku Twego; mój ojciec był tylko katechumenem, i to od niedawna. Ona zaś była poza sobą od pobożnego wzruszenia i strachu: choć ja jeszcze nie byłem ochrzczony, ale ona bała się że pójdę krzywymi drogami, którymi chodzą ci, którzy odwracają się do Ciebie plecami, a nie twarzą.

Bieda mi! I ośmielam się mówić, że Ty milczałeś, Panie, kiedy odchodziłem od Ciebie! Czyż tak milczą?! Do kogo, jak nie do Ciebie, należały słowa, które przez moją matkę, wierną Twoją służebnicę, powtarzałeś Ty mi w uszy? Żadne z nich nie doszło do mego serca, żadnego z nich nie posłuchałem się. Matka moja chciała, abym nie łajdaczył się, a zwłaszcza bała się związku z zamężną kobietą, – pamiętam, z jakim niepokojem przekonywała mnie na osobności. Wydawało mi się to kobiecymi podszeptami; wstydziłem się ich posłuchać. A tak naprawdę one były Twoimi, ale nie wiedziałem o tym i myślałem, że Ty Milczysz, a mówi moja matka. Ty przez nią zwracałeś się do mnie, i w niej wzgardziłem Tobą, ja, jej syn, „syn służebnicy Twojej, sługa Twój”.

Ja nie wiedziałem o tym i na złamanie karku staczałem się w dół, tak zaślepiony, że wstydziłem się przed rówieśnikami swojej małej niemoralności. Słuchałem jak chwalili się swoimi przestępstwami; im bardziej byli obrzydliwi, tym bardziej się chlubili. I łajdaczyć mi się podobało nie tylko z miłości do rozwiązłości, ale i z samochwalstwa. Czyż deprawacja nie zasługuje na potępienie? A ja, bojąc się potępienia, stawałem się coraz bardziej zdeprawowanym, i jeśli nie było występku, w którym nie mógłbym dorównać innym łajdakom, to zmyślałem, że uczyniłem to, czego tak naprawdę nie robiłem, aby tylko mną nie gardzili z powodu mojej niewinności i nie oceniali mnie, że jestem niewart nawet grosza z powodu mojej cnotliwości…

I Ty wyciągnąłeś rękę Twoją z wysokości i „wyciągnąłeś duszę moją” z tej głębokiej ciemności, kiedy matka moja, wierna Twoja służebnica, opłakiwała mnie przed Tobą bardziej, niż opłakują matki zmarłych dzieci. Ona widziała moją śmierć siłą swojej wiary tego ducha, którego posiadała od Ciebie, – i Ty usłyszałeś ją, Panie. Ty usłyszałeś ją i nie wzgardziłeś łzami, potokami zwilżających ziemię w każdym miejscu, gdzie ona się modliła; Ty usłyszałeś ją. Skąd, tak naprawdę, był ten sen, którym Ty pocieszyłeś ją na tyle, że zgodziła się mieszkać ze mną w jednym domu i siedzieć przy jednym stole? A przecież było mi to odmówione z powodu obrzydzenia i nienawiści do mego bluźnierczego zbłądzenia.

Przyśniło się jej, że stoi na jakiejś drewnianej desce, i podchodzi do niej promienny młodzieniec, wesoło do niej się uśmiechając; ona zaś w smutku i skruszona smutkiem. On pyta ją o przyczyny jej zmartwienia i codziennych łez, przy czym z taką miną, jakby nie chciał o tym się dowiedzieć, a pouczyć ją. Ona odpowiada, że ubolewa z powodu mojej zguby; on zaś polecił jej uspokoić się i poradził żeby uważnie się przyjrzała: to zobaczy, że ja będę tam samo, gdzie jest ona. Ona popatrzyła i zobaczyła, że stoję obok niej na tej samej desce.

Skąd ten sen? Czyż Ty nie skłoniłeś słuchu Swego ku jej sercu? O Ty, dobry i wszechmocny, Który troszczysz się o każdego z nas tak, jakby był on dosłownie jedynym obiektem Twojej troski, i o wszystkich tak, jak o każdego!

...Wyznaję Tobie, Panie: na ile mogę przypomnieć, – a często wspominałem i opowiadałem o tym śnie, – tę odpowiedź Twoją przez moją nieustannie troskliwą matkę; to, że ona nie zaniepokoiła się moim fałszywym, ale tak prawdopodobnym wyjaśnieniem i od razu zobaczyła to, co trzeba było zobaczyć i czego ja, rozumie się, nie widziałem przed jej słowami, – wszystko to wstrząsnęło mną nawet bardziej, niż sam sen, w którym pobożnej kobiecie na długo wcześniej przepowiedziana była przyszła radość dla pocieszenia obecnego smutku...

W międzyczasie udzieliłeś Ty i innej odpowiedzi którą trzymam w pamięci. Wiele przepuszczam, ponieważ śpieszę się przejść do tego, co stanowczo żąda wyznania przed Tobą, a wiele już nie pamiętam. Drugą odpowiedź Swoją dałeś Ty przez Twego duchownego, pewnego biskupa, wykarmionego przez Cerkiew i oczytanego w Twoich księgach. Kiedy moja matka błagał go aby zaszczycił mnie swoja rozmową, obalił moje zbłądzenia, oduczył od zła i nauczył dobrego (on postępował tak z ludźmi, których uważał za godnych), to on powiedział, co było, o czym później się zorientowałem, oczywiście, mądre. On odpowiedział, że ja zatnę się, ponieważ herezja jest dla mnie nowością, szczycę się nią i już wprowadziłem w zakłopotanie wielu niedoświadczonych ludzi niektórymi błahymi pytaniami, jak ona sama mu opowiedziała. „Zostaw go tam i tylko módl się za niego do Boga: on sam, czytając, odkryje, jakie to zabłądzenie i jak wielkie nieszczęście”. I on natychmiast opowiedział, że jego matkę uwiedli manichejczycy i ona, oddała go im jeszcze jako dziecko; że on nie tylko przeczytał wszystkie ich książki, ale nawet je przepisywał i że odkryło się mu, bez jakichkolwiek dyskusji i przekonywań, jak trzeba uciekać od tej sekty; i on uciekł.

Kiedy on opowiedział o tym, matka moja jednak nie uspokoiła się i jeszcze bardziej nalegała, błagając i oblewając się łzami, żeby on spotkał się ze mną i porozmawiał. Wtedy on z pewnym rozdrażnieniem i irytacją powiedział: „Idź, jak pewnym jest, że ty żyjesz, tak pewne i to, że syn takich łez nie zginie”. W rozmowach ze mną ona często wspominała, że przyjęła te słowa tak, jakby zabrzmiały one jej z nieba…

…Moja febra ciągle się pogarszała; uciekałem i uciekałem w pohybel. Gdzie bym zaszedł, gdybym wtedy odszedł? Oczywiście, według sprawiedliwego Twego ustroju, tylko w ogień i męki, godne moich uczynków. A matka nie wiedziała tego, ale modliła się pod nieobecność. Ty zaś, będąc wszędzie obecny, usłyszałeś ją tam, gdzie była ona, i ulitowałeś się nade mną tam, gdzie byłem ja: wróciło zdrowie cielesne do mnie, jeszcze chorego bluźnierczym swoim sercem. Nie zechciałem przecież przyjąć Twego chrztu, nawet w takim niebezpieczeństwie; byłem raczej dzieckiem, kiedy domagałem się od pobożnej matki, żeby mnie ochrzciła; przypominam sobie o tym, już spowiadając się Tobie. Wyrosłem na hańbę sobie i, niemądry, naśmiewałem się z twego uzdrawiania, ale Ty nie pozwoliłeś mi, takiemu, umrzeć podwójną śmiercią.

Jeśli by taka rana poraziła serce mojej matki, ona nigdy by się nie opanowała. Nie mogę wystarczająco wyrazić, jak ona mnie kochała; nosiła mnie w swojej duszy z dużo większą trwogą, niż kiedyś nosiła w swoim ciele. Ja nie wiem, jak mogłaby dojść do siebie, jeśli by w samej głębi miłości swojej została przeszyta taką moją śmiercią. Gdzie zaś były gorące, tak częste, nieprzerwane modlitwy? Tylko u Ciebie. Czyż Ty, Panie miłosierdzia, „wzgardziłbyś sercem skruszonym i pokornym” czystej, skromnej wdowy, gorliwie czyniącej jałmużnę, chętnie służącej sługom Twoim, nie przepuszczającej ani jednego dnia, aby przynieść ofiarę do Twojego ołtarza; dwa razy dziennie, rano i wieczorem, niezmiennie przychodzącej do cerkwi Twojej nie dla pustych plotek i pogawędek staruszek, a żeby usłyszeć Ciebie w słowach Twoich i być usłyszaną przez Ciebie w modlitwach swoich. Taką stworzyła ją łaska Twoja. Czy zlekceważyłbyś Ty łzy jej, czy odtrąciłbyś ją i nie udzielił jej pomocy, kiedy prosiła u Ciebie nie złota i srebra, nie kruchych i przemijających skarbów, a zbawienia duszy syna? Nie Panie, nie, Ty byłeś tu. Ty słyszałeś ją i uczyniłeś wszystko tak, jak to prze Ciebie przesądzone. Niemożliwe, żebyś Ty oszukiwał ją w tych widzeniach i odpowiedziach Twoich, z których ja o jednych wspominałem, a innych nie wspomniałem i które ona zachowała wiernym sercem i, ciągle modląc się, okazywała Tobie, jak własnoręczne Twoje zobowiązanie. I Ty zaszczyciłeś, „bo na wieki miłosierdzie Twoje”, wobec tych, komu odpuszczasz Ty wszystkie długi ich, aby być dłużnikiem, zobowiązanym wypełnić obietnice swoje…

Nadziejo moja od młodości mojej, gdzie Ty byłeś i dokąd się oddaliłeś? Czyż nie Ty stworzyłeś mnie, czyż nie Ty odróżniłeś mnie od zwierząt i uczyniłeś mądrzejszym od niebiańskich ptaków? A ja „chodziłem w ciemnościach po śliskich ścieżkach”; ja poszukiwałem Ciebie poza sobą i nie znajdowałem „Boga serca mego” i doszedłem „do głębiny morskiej”, utraciwszy wiarę i wpadłszy w rozpacz, i zwątpiwszy, że można znaleźć prawdę.

Przyjechała do mnie moja matka, silna swoją pobożnością; ona podążała za mną po lądzie i po morzu, pokładając w Tobie nadzieje we wszystkich niebezpieczeństwach. W czasie biedy na morzu ona pocieszała samych marynarzy, którzy zwykle pocieszają podróżnych, kiedy, nieobeznani z morzem, wpadają w niepokój: ona obiecała im szczęśliwe dopłynięcie, dlatego, że Ty obiecałeś jej to w widzeniu.

Ona znalazła mnie w wielkim niebezpieczeństwie: zwątpiłem w odnalezienie prawdy. O poinformowaniu przeze mnie, że nie jestem już manichejczykiem, ale i nie prawosławnym chrześcijaninem, nie przepełniła jej radość jak gdyby od niespodziewanej wiadomości: moje żałosne położenie pozostawiało ją spokojną pod tym względem; ona opłakiwała mnie, jak umarłego, ale którego Ty miałeś wskrzesić; ona przedstawiała mnie Tobie jako syna wdowy, leżącego na łożu śmierci, któremu Ty powiedziałeś: „Młodzieńcze, tobie mówię, wstań”, – i on ożył i „zaczął mówić, i Ty oddałeś go jego matce”. Dlatego serce jej nie zadrżało w burzliwym zachwycie, kiedy usłyszała, że już w znacznej części dokonało się to, o co ona codziennie ze łzami modlił a się do Ciebie; prawdy ja jeszcze nie znalazłem, ale od kłamstwa już odszedłem. Będąc pewna, że Ty obiecujący w całości wypełnić jej modlitwy, dokończysz i resztę, ona bardzo spokojnie, z pełnym przekonaniem odpowiedziała mi, że, zanim ona odejdzie z tego życia, zobaczy mnie prawdziwego już chrześcijanina: ona wierzy w to w Chrystusie.

Tylko to powiedziała dla mnie; Tobie zaś, Źródło miłosierdzia, posyłała jeszcze częściej łzawe modlitwy, abyś przyśpieszył pomoc Swoją i oświecił moją ciemność. Jeszcze gorliwiej chodziła do cerkwi i bez przerwy słuchała Amwrosija „u źródła wody płynącej do życia wiecznego”. Ona kochała tego człowieka, jak Anioła Bożego, dowiedziawszy się, że on doprowadził mnie na razie do wątpliwości i wahania; ona z wiarą oczekiwała, że ja wyjdę z choroby i będę zdrowy, przeszedłszy przez ten pośredni i najniebezpieczniejszy okres, który lekarze nazywają krytycznym.

…On zaś lubił ją za pobożny obraz życia, za gorliwość, z jaką ona niezmiennie chodziła do cerkwi, „płomieniejąc duchem” do dobrych uczynków. Kiedy mnie spotykał często wyrywały się mu pochwały jej, i gratulował mi tego, że mam taką matkę; on nie wiedział, jakiego miała syna, który we wszystko wątpił i uważał, że nie można znaleźć „drogi życia”…

Panie, tego dnia, kiedy my rozmawialiśmy, podczas tej rozmowy wydało mi się, że ten świat jest nic niewart ze wszystkimi jego rozkoszami, i matka powiedziała mi: „Synu! jeśli chodzi o mnie, to w tym życiu nic nie jest już dla mnie słodkością. Nie wiem, co mogę tu jeszcze robić i po co tu być; z ziemskimi nadziejami już tu skończyłam. Było tylko jedno, z powodu czego chciałam jeszcze zatrzymać się w tym życiu: aby zanim umrę, zobaczyć ciebie jako prawosławnego chrześcijanina. Pan obdarzył mnie bardziej: dał ujrzeć ciebie Jego sługą, który wzgardził ziemskim szczęściem. Co mam tu robić?..”

Kiedy byliśmy w Osti, nad Tybrem, matka zmarła... Ja zamknąłem jej oczy, i wielki smutek wlał się w moje serce i chciał wylać się poprzez łzy. Władczym nakazem duszy zmusiłem oczy swoje aby wchłonęły w siebie to źródło i pozostały całkowicie suche... Uważaliśmy, że nie wypada obchodzić tej śmierci łzawymi narzekaniami i jękami: nimi przecież zwykle opłakiwany jest gorzki los zmarłych i jakby zupełne ich zniknięcie. A dla niej śmierć nie była gorzka, a tak w ogóle dla niej nie było nawet śmierci. O tym bezsprzecznie świadczyły i jej usposobienia, i „nieobłudna wiara”.

...Straciłem w niej wielką pocieszycielkę, zraniona była moja dusza, i jakby rozdarte życie, które stało się jednym; bo przecież jej życie i moje połączyły się w jedno.

PUŁKOWNIK

Życie nowicjusza Wasilija Miłonowa, w świecie emerytowanego pułkownika artylerii gwardyjskiej, jest godne uwagi ze względu na jego nawrócenie z niewierzącego na wierzącego i kajającego się. Jak sam przyznał, w młodości był kompletnie niewierzącym człowiekiem i, służył w gwardii w Petersburgu, wyróżniał się wśród towarzyszy nieokiełznaną naturą. Wszystko co święte nie miało dla niego wartości: bluźnił nad świętością, śmiał się z każdego przejawu chrześcijańskiej bogobojności, odrzucał samą wiarę w Boga i wieczną przyszłość człowieka. Matka jego – staruszka, kobieta głęboko wierząca i pobożna, prosiła go o ustatkowanie się, ale na próżno. Jej syn dalej hulał i łajdaczył się, a ona gorliwie modliła się za niego do Boga, i Pan, Który chce wszystkim zbawienia, wysłuchał jej modlitw.

Pewnego razu, po pijatyce w kręgu towarzyszy, Miłonow wrócił do swego mieszkania i położył się odpocząć. Nie zdążył zamknąć oczu, jak usłyszał głos zza pieca: „Miłonow, weź pistolet i zastrzel się”. Był bardzo zdumiony: myślał, że ktoś z niego żartuje. Rozejrzał się po pokoju, nikogo nie znalazł i uznał, że to gra wyobraźni. Ale głos znów dał się wyraźnie słyszeć z poprzedniego miejsca i tym razem bardzo stanowczo żądał wzięcia pistoletu i zastrzelenia się. Zaniepokojony, zawołał on ordynansa i opowiedział mu, że kilka razy już słyszał zza pieca nieznany mu głos, wzywający go do wzięcia pistoletu i zastrzelenia się. Ordynans – wierzący człowiek – powiedział, że to wyraźnie biesowskie podpuszczenie. On poradził panu przeżegnać się i pomodlić się do Boga. Miłonow, który dawno nie żegnał się i nie modlił się, zbeształ ordynansa za taką propozycję, wyśmiał się z jego przesądów i nie chciał go więcej słuchać. Ale ordynans błagał o zastosowanie się do jego rady: kiedy da się słyszeć głos, ocienić siebie znakiem krzyża. „Wtedy zobaczy pan, że i Bóg i bies istnieją, głos natychmiast ustanie, ponieważ jasne jest, że jest on biesowskiego pochodzenia i chce skłonić pana do samobójstwa, aby na wieki zgubić pana duszę”.

Odpuściwszy ordynansa i nieco uspokoiwszy się, Miłonow znów usłyszał poprzedni głos zza pieca i postanowił przeżegnać się. Głos natychmiast zamilkł. To poraziło go. On zaczął zastanawiać się, przypominać sobie swoje poprzednie życie. Napadło na niego mimowolne przerażenie, i postanowił na zawsze rozstać się z poprzednimi nawykami i resztę swoich dni poświęcić pokajaniu za grzechy. Bez jakiejkolwiek zwłoki, napisał wniosek o zwolnienie i, włożywszy prosty barani kożuch, pieszo poszedł do Kijowa z zamiarem dostać się w celu pokajania do Kijewo-Pieczierskiej ławry. Władze ławry widziały trudności w przyjęciu go i zmusiły do osobistego stawienia się u metropolity. Ten bardzo zdziwił się, widząc przed sobą pułkownika w żebraczym ubraniu. Ale kiedy Miłonow szczerze opowiedział mu o swoim życiu, on nie radził pozostać w ławrze jako miejskim i hucznym monasterze, a polecił udać się do Glińskiej pustelni do starca-ihumena Fiłareta i pod jego doświadczonym przewodnictwem trudzić się dla zbawienia swojej duszy. Miłonow tak też zrobił, przyszedł do Glińskiej pustelni, otworzył się przed ihumenem Fiłaretem i został przyjęty do grona braci.

BRACIA EMMANUEL

Ich nazwisko było niezwykłe: Emmanuel, co znaczy „z nami Bóg”. Gdzieś na Krymie posiadali majątek o powierzchni pięciuset dziesięcin (ponad pięciuset ha.). W rodzinie było czterech synów, wszyscy – oficerowie działającej przeciwko Niemcom armii. Starzy ojciec z matką żyli też tam, w Symferopolu.

W czasie rewolucji dzieci, nie wiem, czy wszystkie, wróciły do rodziców. Z najstarszym z nich, Lowuszką, była szczególna historia jeszcze na niemieckim froncie.

Pewnego razu matka, przebudziwszy się w nocy (albo nie zdążyła jeszcze zasnąć), zobaczyła przy swoim łóżku jasną plamkę. Stopniowo zarysowywała się twarz najstarszego syna we krwi. Widzenie znikło. Staruszka obudziła męża, wszystko opowiedziała. Następnego dnia wysłali list do jednostki, w której on służył. Przyszła odpowiedź. Okazało się, że tej nocy miał miejsce nasz atak na Niemców. Lowuszka został ranny w głowę odłamkami wybuchającego granatu, i upadł jak martwy.

Następnego dnia przejeżdżał obok inny oficer i rozpoznał przyjaciela. Zlazł z konia i przekonał się, że ten jeszcze żyje. Podniósł na siodło i zawiózł do posterunku medycznego. Lowuszkę uratowano. Dalsza jego historia nie jest znana. Ale godnym jest podziwu, że oficer, który uratował przyjaciela był synem sług tych ziemian i oni pomagali jego matce wychować syna w szkole wojskowej. Teraz więc on odwdzięczył się im ratując syna dobroczyńców.

Z drugim synem historia wydarzyła się w Sewastopolu. Kiedy zaczęły się prześladowania oficerów, on również chciał się ukryć, wyjeżdżając parowcem. Otrzymał jakoś wymagane na wyjazd pozwolenie miejscowego „riewkoma” (komitetu rewolucyjnego), poszedł na przystań. Prosi w kasie o bilet.

- A pozwolenie?

Oficer, oczywiście, w radzieckim mundurze, sięga po niego do bocznej kieszeni, ale nie znajduje. Przeszukał wszystkie: pozwolenia nie ma. Jechać nie można. Czyż zapomniał w mieszkaniu?.. Biegnie z powrotem, szuka – nie ma! Ponownie sięga do bocznej kieszeni. I cóż? Od potu papierek zwilgotniał i przylepił się do skórzanej kurtki. Chwyciwszy go, popędził na przystań, ale było już za późno: statek odpłynął… I ku jego szczęściu… Tam, w drodze, była rewizja, i wielu oficerów zginęło. On pozostał przy życiu.

Trzeci przypadek, już prawie całkiem bajeczny.

Ten brat nazywał się Władimir Aleksandrowicz. Ukrywał się w Symferopolu… Od pewnego oficera usłyszałem, jak został on zamurowany na strychu cegłami… W domu nie mieszkał ze względu na niebezpieczeństwo aresztowania. Kontrola odwiedziła też jego rodziców.

- Gdzie są synowie?

- Nie wiemy, – odpowiada matka. – Wy ich łapiecie, czyż oni będą siedzieć w domu?

Poszli z ojcem wszystko przeszukiwać. A przy matce zostawili jednego marynarza na straży. Popatrzywszy na niego, poczuła ona jakieś zaufanie do niego i zapytała:

- Skąd pan pochodzi?

- Z guberni Samarskiej.

- A ma pan matkę?

- Mam.

- Jak pan myśli, jak by się ona czuła, gdyby to pana łapano tak, jak wy teraz łapiecie nasze dzieci?

Marynarz przemilczał.

- Posłucha pan, Bóg wie, może spotka pan któregoś z moich synów? Proszę pana w imieniu pana matki: pomoże mu pan!

Marynarz znów nic nie powiedział.

Poszukiwania skończyły się niczym, ale wkrótce Władimir został aresztowany. Najpierw wsadzono go do więzienia, a potem – krótka rozprawa – jego i jeszcze sześciu oficerów odprowadzono w nocy na rozstrzelanie. Za torami kolejowymi, niedaleko diecezjalnej fabryki świec, został wykopany duży rów, na którego brzegu odbywały się rozstrzeliwania. Tym razem do wykonania egzekucji wyznaczono dziewięciu żołnierzy. Rozległa się salwa, kolejna. Wszyscy popadali. Władimir, widząc, że jest tylko ranny, padając, przykrył głowę ręką w nadziei, że jeśli będą jeszcze dobijać, to nie w głowę, nie tak niebezpiecznie. Tak człowiek instynktownie chwyta się za słomkę, chcąc przeżyć… Widocznie, tym razem nie miało to miejsca. Żołnierze odeszli. Było to przed Nowym, 1918 Rokiem. Na Krymie czasem i zimą jest ciepło. Kiedy wszystko ucichło, on podnosi głowę i, ku swemu zdziwieniu, zauważa, że podnosi się drugi, też nie zabity. Co robić? Postanowili czołgać się w różne strony, we dwóch łatwiej zauważyć. Było ciemno. Nagle Władimir widzi przed sobą mężczyznę z bronią. Och, patrol! Rzucił się na ziemię, ale ten już zauważył go i rozkazał wstać… Cóż, znaczy, druga śmierć.

- Kto?

- Oficer.

I on przyznał sobie otwarcie – to i tak koniec. Ale słyszy nagle uspokajające słowa:

Ja jestem robotnikiem. Szukam swego brata, też z oficerów. Czy nie został on teraz zabity?

- Jak nazwisko?

-Takie-to…

- Nie, jego z nami nie było.

Co robić dalej? Robotnik mieszkał daleko, w Tatarskiej osadzie, położonej całkiem w innym kierunku niż stanica: tam ani donieść ani doprowadzić ciężko rannego, i niebezpiecznie. Przypomniał sobie, że tu niedaleko mieszka znajomy rzemieślnik. I do niego w nocy zaprowadził on nowego znajomego. Tam go umyli, opatrzyli jak mogli.

Ale bieda nie przychodzi jedna – zgodnie z przysłowiem. Gdzieś w pobliżu czy mieszkali, czy ucztowali marynarze. Zauważywszy w nocy światło, mieli podejrzenia i przyszli. Wypytali: kto, co? I znów śmierć na progu. Marynarze, być może, dobroduszni od alkoholu, wszczęli jeszcze dyskusję z rannym, że oto naukowcy potrzebowali ludzi, a teraz opuścili ich. Jednak trzeba było obawiać się niedobrego końca. Wtedy gospodarz domu idzie na stancję do komendanta i prosi o obronę swego znajomego przed awanturą marynarzy. Ten, być może zaspany, nie zrozumiawszy, o co chodzi, daje jakąś notatkę o oddaleniu awanturników, trzaska po niej czerwoną pieczęcią i dla pewności posyła z rzemieślnikiem jeszcze dyżurnego żołnierza. Marynarze podporządkowali się, odeszli. Żołnierz który przyszedł pyta: „Jak nazwisko?” – „Emmanuel”. – „Co? Jak? – „Emmanuel!”

Okazało się, to był ten sam samarski marynarz, którego błagała matka o uratowanie jej dzieci. On tak był porażony tym zbiegiem okoliczności, że (prawdopodobnie, opowiedziawszy o swoim spotkaniu z nim) sam znalazł przewoźnika i odwiózł rannego do szpitala, znajdującego się w tak zwanym Nowym Mieście na drugim brzegu Sałhyra.

Dalszej historii jego długo nie znałem. Minęło z dziesięć lat. Byłem w Serbii proboszczem cerkwi i nauczycielem religii w rosyjskim korpusie kadetów w mieście Biała Cerkiew, niedaleko od granicy z Rumunią. Jakoś na lekcji opowiadam kadetom przedostatniej „roty” (tam nie „klasy”) tę historię, nagle wstaje osiemnasto-dwudziestoletni kadet i mówi:

- Władyko, ja osobiście znam Władimira Aleksandrowicza.

- Jak? – dziwię się.

- On mieszka teraz w miasteczku Jasienica, w Słowenii, gdzie i moi rodzice.

- No cóż ty? Daj mi adres.

Wysłałem Emmanuelowi szczegółowy opis całej tej historii i poprosiłem o odpowiedź, czy tak wszytko to było? Wprost zbyt bajecznie!

On potwierdził historię, wprowadzając nieznaczne zmiany i uzupełnienia. Jedno z nich pamiętam nawet teraz:

„Kiedy nas żołnierze rozstrzeliwali, słyszałem, jak jeden z nich mówi: „Co to jest, chłopcy, boję się!” I szybko odeszli”.

Metropolita Wieniamin (Fiednienkow). Na granicy dwóch epok. – M., 1994.

SŁOWO W ŚWIĘTO NARODZENIA PRZENAJŚWIĘTSZEJ BOGARODZICY O WYCHOWANIU DZIECI

Tradycja szczegółowo mówi o cnotach Praojców Bożych – Ioakima i Anny. Całe ich życie było przesiąknięte duchem pełnej czci miłości do Boga i miłosierdzia do bliźnich; każdego roku odkładali oni dwie trzecie swoich dochodów na rzecz świątyni i biednych, wielu przewyższali swoją czystością i świętością, ale nieśli ciężki krzyż bezdzietności. Dlatego rodacy publicznie ich lekceważyli, i nawet w świątyni. Kiedy zaś Anna skończyła pięćdziesiąt lat, to Ioakim jeszcze bardziej się zasmucił, zwłaszcza po tym, jak przekonał się na podstawie księgi rodowodu, że wszyscy sprawiedliwi mężowie mieli potomstwo i nawet stuletni Abraham nie został pozbawiony błogosławieństwa Bożego. Jego smutek był tak wielki, że Ioakim udał się w góry, na daleką pustynię, gdzie pasło się jego stado, zdecydowany nie wracać do domu, i tam spędził czterdzieści dni w surowym poście i modlitwie, przywołując na siebie miłosierdzie Boże i opłakując swoje pohańbienie od ludzi. Wtedy to Pan i oznajmił mu przez Anioła, że żona jego wkrótce pocznie Córkę błogosławioną, ponad wszystkimi córkami ziemskimi. Jednocześnie modliła się w sadzie również pobożna Anna o darowanie jej dziecka, i w końcu ukazał się Anioł Boży i powiedział: „Modlitwa twoja została wysłuchana, westchnienia twoje przeniknęły przez chmury, i łzy twoje popłynęły przed Panem! Ty poczniesz i urodzisz Córkę błogosławioną, ponad wszystkimi córkami ziemskimi. Dzięki niej błogosławione będą wszystkie rody ziemskie, przez Nią dane będzie zbawienie całemu światu i zostanie nazwana Ona Marią!” Usłyszawszy te słowa, Anna pokłoniła się Aniołowi i powiedziała:

„Żyje Pan Bóg mój. Jeśli będę miała dziecko, to oddam je Panu na służbę, niech służy ono Mu dniem i nocą, wysławiając święte Imię Jego przez całe życie swoje”. I poprzedni smutek Anny przemienił się w radość.

Niemało jest i obecnie bezdzietnych małżeństw, którzy obciążeni są tym doświadczeniem, ale do kogo oni zwracają się o pomoc? Częściej do nauki, niż do Boga. Szczęśliwi zaś rodzice, którzy otrzymują od Pana w darze dzieci, bardzo rzadko naśladują prawych Ioakima i Annę i dają obietnicę wychowywania ich po chrześcijańsku. W najmłodszym wieku większość chrześcijańskich dzieci z winy rodziców i pod wpływem wychowawców (opiekunów) karmionych jest tylko cieleśnie i przyzwyczajanych do bezużytecznych ćwiczeń cielesnych (fizycznych), a rozwój, wiedza i nawyki dawane są takie, które pożyteczne są jedynie dla czasowego, ziemskiego życia. Przez całe dalsze życie one już kontynuują wychowywać się (karmić cię) i przygotowywać się tylko dla czasowych sukcesów i pomyślności w świecie, całkowicie nie myśląc o Bogu, o tym aby podobać się Mu i o wiecznym swoim zbawieniu. Zaś chrześcijańskie wychowanie powinno zaczynać się od najczulszego, najmłodszego dziecięcego wieku. Święta Makrina, Siostra Wasilija Wielkiego, wspominając o swoim dzieciństwie, mówiła, że matka zwykle sadzała ją na swoje kolana i zmuszała słabym i bełkoczącym językiem wymawiać najsłodsze imię Jezusa Chrystusa, i od tej pory rozpaliła się w sercu Makriny miłość do Pana. „Dusza dziecka jest świątynią Bożą, – mówi Błażenny Hieronim, – dlatego trzeba uważać, żeby ona nie słyszała i nie mówiła nic, poza prawdami Ewangelicznymi; ona nie powinna poznawać ani bezwstydnych baśni, ani kusicielskich pieśni; jej delikatny język powinien wznosić się tylko do Boga.

Wydaje się, nikt ze świętych ojców nie pisał i nie mówił tyle o wychowaniu, jak święty Złotousty. To jego jest następujące surowe pouczenie. „Rodzice, – mówi on, – którzy zaniedbują wychowywać dzieci swoje po chrześcijańsku, są bezprawnymi dzieciobójcami. Pod obowiązkiem wychowywania swoich dzieci rozumiem nie tylko to, aby nie pozwolić im umrzeć z głodu, do czego wielu ludzi, jak się wydaje, i ogranicza swoje obowiązki w stosunku do dzieci. Do tego nie są potrzebne ani książki, ani postanowienia; o tym bardzo głośno mówi przyroda. Ja myślę o trosce kształtowania serc dzieci w cnotliwości i pobożności – jest to obowiązek święty, którego w żaden sposób nie można naruszyć, nie stawszy się winnym pewnego rodzaju dzieciobójstwa. Wszystko u nas powinno być drugorzędne w porównaniu z troską o dzieci i z tym, aby wychować je w karności i nauczeniu Pańskim. Nie tak pożytecznym jest wykształcić syna, wykładając mu nauki i wiedzę zewnętrzną, dzięki którym on zacznie zdobywać pieniądze, niż jeśli nauczyć go sztuki gardzenia pieniędzmi. Bogatym jest nie ten, kto troszczy się o zdobywanie wielkich majątków i posiada dużo, a ten, kto niczego nie potrzebuje. Nie troszczcie się o to, aby uczynić syna znanym z zewnętrznej uczoności i uczynić go sławnym, ale starajcie się o to, aby nauczyć go lekceważyć sławę obecnego życia; od tego on będzie sławniejszy i znamienitszy. To może uczynić i bogaty i biedny; tego uczą się nie od świeckich nauczycieli i nie przy pomocy nauk, a z Pism Boskich”.

Swiatitiel Tichon Zadonski pisze: „Przypominajcie dzieciom częściej o Chrzcie Świętym, o złożonych przez nich wtedy obietnicach, częściej wpajajcie im, że my wszyscy rodzimy się w grzechach i odradzamy się w chrzcie nie do życia doczesnego, nie dla zdobywania sławy, czci i bogactwa, ale dla życia wiecznego”.

Tak więc, chrześcijańskie wychowanie dziecka powinno rozpocząć się od pierwszych dni po jego narodzinach, po Świętym Chrzcie. Ale jak wychować tak, aby dziecko, gdy dorośnie, nie pragnęło nic więcej, jak bycia prawdziwym chrześcijaninem i czuć się nie tylko człowiekiem czy istotą mądrze (rozsądnie) wolną, ale jednocześnie takim, który zawarł zobowiązanie wobec Pana?

Trzeba otoczyć dziecko świętością i cnotami. Wiara i pobożność rodziców powinny doprowadzić do cerkowności, do częstego przyjmowania priczastija Świętych Darów Chrystusa, któremu towarzyszy cudowne uzdrowienie dzieci. Rozpoczęte zaś wychowanie chrześcijańskie musi być kontynuowane i w niemowlęctwie, i w dzieciństwie, i w wieku młodzieńczym. Kiedy u dziecka zaczynają się przebudzać siły, rodzice muszą nasilić uwagę, bo grzech, żyjący w człowieku, z pewnością wzbudzi walkę z dążeniem do Boga i dzieci nie są w stanie same walczyć; wtedy zaczyna się walka rodziców z grzechem, żyjącym w dziecku. Trzeba tak prowadzić i ukierunkowywać siły ciała i duszy dziecka, żeby nie oddać ich w niewolę dogadzania ciału, dociekliwości, samowoli i samozadowalaniu się. To jest najważniejsze, w tym jest mądrość chrześcijańskiego wychowania.

Świeckie wychowanie, umiłowane w naszych czasach, którego nie można nazwać chrześcijańskim, jest wielkim grzechem. Święty Złotousty mówi, że taki grzech nigdy nie zostanie rodzicom wybaczony. „Darując nam dzieci, – pisze swiatitiel, – Pan powierza je naszej opiece i udziela nam władzę nad nimi. Czym usprawiedliwimy się przed Panem? Czy nie tym, że dzieci nas nie słuchają? Ale rodzice mają obowiązek zapobiegać takiej zgubie swoich dzieci, muszą zapanować nad ich pierwszymi wrażeniami, nałożyć na nich uzdę, kiedy one nie miały jeszcze siły aby ją rozerwać, a nie czekać, aż namiętności, wzmocniwszy się stopniowym rozwojem, staną się nieokiełznane i nieposkromione.

O rodzice! Nie zapominajcie więc, jak wielka jest wasza odpowiedzialność przed Panem za dzieci, jak trudny, wielce złożony wasz obowiązek, jak święty i cnotliwy wasz trud. Chcecie zbawić wasze dzieci i zbawić się sami – wychowujcie dzieci w dyscyplinie, karności i nauczaniu Pańskim. Waszym dzieciom jedno jest tylko potrzebne – wiara, religia. Religia jest zbroją przeciwko uderzeniom losu i podstępom wroga; ona jest siłą do walki z namiętnościami i pokusami; ona jest gwarancją, że dzieci będą żyć uczciwie, cnotliwie i nie popełnią niemądrych przestępstw (występków); w końcu, tylko religia daje możliwość znieść przeciwności i udręki do końca i ponieść swój krzyż za Chrystusem do drzwi Raju. Amiń.

OPOWIEŚĆ O SYNOWSKIEJ I MACIERZYŃSKIEJ MIŁOŚCI

„Drogi synku! Wygląda na to, że już nie będę mieć możliwości być tu…”

Wzruszające są wspomnienia o swojej matce namiestnika Troice-Siergijewoj ławry archimandryty Kronida. „Wszyscy my, dzieci, – opowiada o sobie ojciec Kronid, – traktowaliśmy naszych rodziców ze wzruszającą miłością i cieszyliśmy się ich wzajemną czułą miłością. Ale szczególnie wzruszająco odnosił się do mamy mój brat, ojciec Łuka. Sama matka podczas spotkania ze mną opowiadała, że kiedy gościła u brata, to on z taką uwagą i tak czułą troskliwością traktował nią, że nawet kiedy kładła się spać, to kilka razy podchodził do łóżka, poprawiał kołdrę i ciągle pytał: „Mamuśko, wygodnie wam, czy nie zimno, może coś jeszcze trzeba?..” Taka czuła miłość i jego troska o matkę była opatrznościowo doceniona później przez Boga i w stosunku do niego jego własnych dzieci, które z nie mniej wzruszającą pieszczotą czciły go. Tak dosłownie spełniły się na nim słowa ewangelii: jaką miarą mierzycie, taką wam będzie odmierzone” (Mt. 7:2; Mk. 4:24).

Z tym to bratem Łukaszem i ze mną nasza rodzicielka zapragnęła spotkać się jeszcze raz w 1894 roku, dokładnie rok przed swoją śmiercią, jakby przeczuwając swój koniec. Z Moskwy od brata przyjechała ona do mnie. Gościła cały tydzień. Cały ten tydzień była radosna i zachwycona. Nie mogła napatrzyć się na mnie i ciągle powtarzała: „Jestem przecież ostatni raz tu u ciebie, miły synku! Dla mnie już, pewnie, nie będzie możliwości tu być”. Wyjątkowo wzruszało mnie gdy słyszałem jej tajemne modlitwy, odmawiane półgłosem, kiedy nie zauważała mojej obecności. Modliła się do priepodobnego Siergija i prosiła go o pomoc mi na drodze mego życia, żeby on obronił, zachował i wybawił mnie od wszelkich pokus, zgorszeń, od bied, napaści i ataków złych ludzi… To była jej ostatnia modlitwa przed relikwiarzem priepodobnego Siergija. Przyszedłszy z Troickiego soboru, opowiedziała mi o swojej modlitwie do Bożej Matki przy ścianach Nowo-Jerozolimskiego monasteru, gdzie modliła się o swoim pragnieniu widzieć choćby jednego syna w mnisim stroju.

Z monasteru priepodobnego Siergija towarzyszyłem mamuśce do Moskwy, do brata. Tam pobyłem dwa dni i pożegnałem się z nią. Szczególnie wzruszające było jej pożegnalne przebaczenie z bratem Łukaszem. On wtedy był jeszcze diakonem, a ona pragnęła widzieć go jako kapłana Bożego. Ale za życia Pan nie sądził jej widzieć go jako kapłana. On został wyświęcony do tej godności dokładnie rok po jej śmierci, w rocznicę jej odejścia.

Nadszedł rok 1895. 11 kwietnia otrzymałem telegram, informujący mnie, że mamusia jest beznadziejnie chora i oczekuje mnie. Była wiosna, droga była zalana wodami. Dostałem się na Uwarowkę, stację Smoleńskiej kolei o godzinie jedenastej wieczorem. Pytam właściciela gospody, czy można znaleźć powóz do wsi Sieriedy. Moją rozmowę usłyszał, widocznie, jeden z chłopów, który, otworzywszy drzwi, zapytał mnie: „Ojciec Kronid, czy to ty?” Okazał się moim byłym uczniem i poinformował, że jest tu chłop z Sieriedy, który przywiózł na stację swoją córkę i teraz zabiera się w drogę powrotną. Bardzo z tej wiadomości ucieszyłem się. Zaraz zobaczyłem się z tym chłopem, dogadałem się z nim i o godzinie drugiej w mroźną noc wyjechaliśmy, żeby nie tracić czasu. Przejechaliśmy piętnaście kilometrów. Słońce było już wysoko. Droga sanna zaczęła się psuć. Kiedy dotarliśmy do rzeki, woda wystąpiła już z brzegów na dwa-trzy metry i lód podniósł się do góry. Z wyraźnym zagrożeniem dla życia postanowiliśmy jechać. Ocieniwszy się znakiem krzyża, skierowaliśmy konia na podniesiony lód. Z wielką ostrożnością koń naprężył wszystkie siły, żeby wskoczyć na lód. Chwila była niebezpieczna: jeśliby się odłamały brzegi kry, zapadlibyśmy się razem z koniem i poszlibyśmy na dno. Ale z Bożą pomocą i według modlitwy matki wszystko poszło dobrze. Koń wskoczył na lód, i pomyślnie przeprawiliśmy się przez rzekę.

Dalsza podróż również odbywała się pomyślnie. Droga była tak zła, że czterdzieści kilometrów jechaliśmy całą dobę i do domu przyjechaliśmy o godzinie drugiej w nocy. Z zamierającym sercem zapukałem i, kiedy wyszła siostra, zapytałem ją: „Czy mamuśka żyje?” Ona odpowiedziała: „Jeszcze żyje, ale już jest nieprzytomna”. Tymczasem po podróży nogi moje były jak drewniane i bez czucia. Staruszka, usługująca siostrze, natarła je pieprzówką, i w ciągu godziny nogi rozgrzały się i się poprawiły. Do tego czasu siostra poinformowała, że mamuśka odzyskała przytomność. Cicho podszedłem do chorej. Ona, zobaczywszy mnie, powiedziała: „Drogi, miły mój synku, ja umieram!” Starałem się wykorzystać wszystkie siły, aby podtrzymać ją, ale ona mi powiedziała: „Ty wypełnij dla mnie ostatni chrześcijański obowiązek, zaproś kapłana, żeby udzielił mi Sakramentu Namaszczenia Olejem i uczynił uczestnikiem Świętych Darów” (udzielił Świętej Eucharystii).

MODLITWA MATKI ZA SWOJE DZIECI

Zmiłuj się nade mną, Panie, Synu Dawida, córka moja ciężko dręczona jest przez złego ducha! (Mt. 15:22). Tak błagała Chrystusa za swoją córkę kobieta kananejska. Ciężka była jej sytuacja. Bies okrutnie męczył jej córkę. Patrząc na cierpienia córki, ona sama cierpiała nie mniej. Cierpiały obie: matka, i córka. I oto matka wymyśliła środek na złagodzenie swojej sytuacji – postanowiła zwrócić się do Chrystusa. Dawno poszukiwała Go, dawno pragnęła gdzieś spotkać i nagle słyszy, że Chrystus Sam przyszedł do granic tych miast, w pobliżu których ona mieszkała. Zobaczywszy Go, ona pobiegła za Nim, biegła i krzyczała, powtarzając swoje błaganie do Niego: „Zmiłuj się nade mną, Panie, Synu Dawida...” Długo Chrystus nie spełniał prośby, wypróbowywał jej wiarę i cierpliwość, w końcu jednym słowem zaocznie uzdrowił córkę – bies ją opuścił.

Oto jaką siłę, jakie działanie ma przed Bogiem modlitwa matki! Ale to modliła się poganka; wysłuchana w modlitwie została ta, która nie miała prawa na miłosierdzie. Jaką wiec, znaczy, siłę będzie miała przed Bogiem modlitwa matki-chrześcijanki, kiedy ona modli się za swoje dzieci! I jak potrzebna jest taka modlitwa! Modlitwa matki potrzebna jest dzieciom, kiedy są jeszcze w łonie. Ona sprowadza na poczęty płód rosę błogosławieństwa Bożego, ona jeszcze przed urodzeniem czyni go miłym Bogu. Wiele matek podczas ciąży ma zwyczaj oświęcać siebie spowiedzią i przyjmowaniem Świętych Darów. Przepiękny obyczaj! Ale u nas robią, to z obawy o swoje życie, dla stłumienia strachu śmierci; czyńcie zaś to, przede wszystkim, w celu oświęcenia noszonego płodu, i płód wasz będzie oświęcony Duchem Świętym, podobnie jak przepełnieni byli tym Duchem jeszcze w łonie Ioann Poprzednik, Samuel, Samson i inni wybrańcy Boży. Ale, w każdym razie, módlcie się, i modlitwa wasza będzie zbawienna dla was i dla dziecka.

Módlcie się, matki, za dzieci, kiedy ujrzą one światło Boże, kiedy oświecone zostaną Świętym Chrztem, kiedy są one jeszcze maleńkie. O, jak potrzebna jest im w tym czasie matczyna modlitwa! Czym-to będzie to dziecko? – mówili wszyscy przy narodzinach Ioanna Poprzednika (Chrzciciela). Czyż podobne pytanie nie przychodzi na myśl na widok każdego dziecka? Co-to będzie z nim, z tym tylko co narodzonym, potem nowooświconym przez chrzest i, w końcu, z tym beztrosko swawolnym maleństwem? Jak ono przejdzie śliską i ciernistą drogę życia, na którą wstąpiło? Czy pokona niebezpieczeństwa? Czy zwycięży pokusy, oczekujące je tu, czy wypełni obietnice, złożone podczas chrztu? Czy będzie chrześcijaninem według życia czy tylko z nazwy? Co, jeśli matka dziewięć miesięcy nosiła je pod sercem tylko po to, aby później ono swoim życiem poniżało imię Boże, żyło na szkodę innym i na pohybel sobie? Ale wy, matki, boicie się nawet wyobrazić to sobie! Tak więc módlcie się za dziecko, módlcie się właśnie w tym czasie, kiedy ono tylko wstępuje w wir życia. Wiele powodów możecie mieć do tej modlitwy. Oto dziecko na rękach waszych przylgnęło do piersi waszej; ono patrzy to wesoło, to jakby smutno, ono czegoś-to ciągle jeszcze jakby od was oczekuje. O, w tym momencie wznieście za nie do Boga serdeczne westchnienie, wypowiedzcie słowo choćby krótkiej, ale gorącej modlitwy, i to będzie najdroższy prezent dla niego. Oto siedzicie nad kołyską swego dziecka, lulacie, usypiacie je. Dookoła cisza, a myśli wasze latają tam i z powrotem, ale najbardziej skłaniają się ku kochanemu waszemu człowiekowi – waszemu dzieciaczkowi. O, i w tym czasie przelejcie nad nim łzę gorącej modlitwy za jego szczęście, najbardziej zaś za zbawienie duszy jego, które jest najbardziej potrzebne. I, uwierzcie, ani jedno westchnienie, ani jedna łza, przelana za wasze dziecko, nie będzie zapomniana u Boga, ale przyciągną miłosierdzie Boże do niego.

Dziecko wasze chodzi do szkoły. Nie zostawiajcie go i tu bez modlitewnego ukierunkowania, módlcie się, aby rozwijał się umysł jego przede wszystkim w kierunku poznania Boga, a serce jego niech napełnia się bojaźnią Bożą i miłością do Chrystusa Zbawiciela. Módlcie się, matki za dzieci, kiedy dzieci wasze osiągną wiek dojrzały, będą dobrze wykształcone, dobrze urządzone, będą pożytecznymi działaczami publicznymi, dobrymi chrześcijanami; wznieście za nich do Boga dziękczynną modlitwę. Oto modliłyście się za dzieci w ich dzieciństwie, i Pan wysłuchał waszą modlitwę, jakże teraz nie podziękować Mu? Wznieście za nich modlitwę błagalną, żeby szczęście nie nadymało ich, obfitość środków życiowych nie szkodziła ich duszy; pomódlcie się, żeby wiarę i pobożność zachowały one do końca. I na najspokojniejszym morzu bywają burze. I w życiu każdego człowieka bywają upadki, pokusy, spotykają się nieszczęścia, nawet obawy o samo życie. O, modlitwa matki w tym czasie – jakąż jest pomocą, jaką siłą i ochroną! Czy widziałyście, jak czule kochająca matka wyprawia swego syna na wojnę? Ile dobrych życzeń, ile błogosławieństw leje się wprost z serca matczynego i posyłanych jest w ślad za nim! Ile błagalnych modlitw o zachowanie jego życia! I czyż daremne są te modlitwy? Bywały przypadki, że obraz, noszony przez syna na piersi, którym błogosławiła go matka, ten obrazek, przyjęty z wiarą, chronił przed śmiercią nawet wśród tysięcy śmiertelnych przypadków dookoła. Jak wszechmocne są matczyne modlitwy i jak pilnie wysłuchuje matczynych smutków miłosierna Obrończyni świata, pokazuje wiarygodne opowiadanie z ostatnich czasów.

W Carskim Siole, leżącym dwadzieścia pięć kilometrów od Sankt-Petersburga, w przydworskiej Znamienskiej cerkwi stoi cudotwórcza stara ikona „Znamienije Bohomatieri”. Ikona ta rozsławiona jest wieloma cudami i otoczona pobożną czcią mieszkańców jak Carskiego Sioła, tak, częściowo, i Petersburga. Mieszkająca w Sankt-Petersburgu smoleńska ziemianka Je. N. Dudinskaja miała syna, który służył jako oficer marynarki. Według służby musiał on udać się na Morze Czarne na okręcie „Ingiermanland”. Przed wyprawą syna w daleką drogę matka przyjechała do Carskiego Sioła, żeby odsłużyć molebien o jego zdrowie i pomyślność przed ikoną „Znamienije”. Po zakończeniu molebnia pani Dudinskaja, stanęła przed obrazem na kolana, wykrzyknęła ze łzami: „Caryco Niebiańska, Tobie powierzam syna mego i na Ciebie cała moja nadzieja, Ty zwrócisz mi go i z dna morza!”

Podczas rejsu okręt zaskoczyła straszna burza i został całkowicie rozbity, tak że cała jego załoga została pochłonięta przez fale. Między innymi i syn pani Dudinskiej został wyrzucony przez fale za burtę. Przeczuwając nieuniknioną śmierć, on przypomniał nagle o carskosielskiej ikonie i z wiarą wezwał na pomoc Matkę Bożą, wołając do Niej: „Caryco Niebieska, matka moja prosiła Ciebie o mnie, zbaw mnie dla niej!” Wtedy fala tak mocno uderzyła go, że stracił czucia i pamięć. Kiedy odzyskał świadomość, to zobaczył siebie ma morskim brzegu i podziękował Orędowniczce za swoje zbawienie.

Zadziwiający jest cud Matki Bożej, Która według wiary i modlitwy matki w godzinę nieuniknionej śmierci uratowała jej syna. Zaiste! Jeśli poprosicie w modlitwie wierząc, przyjmiecie, – powiedział Chrystus Zbawiciel (Mt. 21:22). I słowa Jego są niewątpliwe. Żywa i twarda wiara w Boga, połączona z modlitwami Świętej Cerkwi, nie tylko w dawnych czasach czyniła cuda, ale i obecnie wszyscy uciekający się do Pana Boga z wiarą według modlitw Świętej Cerkwi otrzymują od Niego wszystko, o co proszą.

Nie mogę nie opowiedzieć, – mówi szanowny i czcigodny ojciec Aleksandr Romanowski, – o pewnym przypadku, w którym w porażający sposób objawiła się cudotwórcza siła wiary i modlitw cerkiewnych ze względu na modlitwy matki za swoje dziecko. Dziesięć lat temu chodziłem do domu pewnego pana, aby uczyć jego dzieci Zakonu Bożego. Jeden z jego synów, będąc w wieku siedmiu lat, ciężko zachorował z powodu przeziębienia. W jego gardle pojawił się krup (ostre pogłośniowe zapalenie krtani) – choroba bardzo niebezpieczna i śmiertelna dla dzieci. Wszystkie wysiłki lekarzy pozostawały bezskuteczne. Choroba, nasilając się z każdą godziną, stał się w końcu nieuleczalną. Lekarze oznajmili matce chorego, że nie można mu pomóc: dziecku zostało tylko kilka godzin życia. Przerażona matka, zawsze wyróżniająca się pobożnością, natychmiast opuściła chorego i udała się do kaplicy, gdzie była cudotwórcza ikona Bożej Matki, nazywana Iwierską. Ona poprosiła hieromnicha o odsłużenie molebnia do Bogarodzicy o zdrowie chorego syna i zwróciła się do Orędowniczki rodu chrześcijańskiego z gorliwą i płomienną modlitwą o uzdrowienie syna. Wróciwszy do domu, natarła chorego olejem, wziętym z łampady przed cudotwórczą ikoną, w swojej duszy wysyłając modlitwy do Bożej Matki. I cóż? Lekarz, nie wiedząc, jak pomóc choremu, zamyślił dać mu po raz ostatni na wymioty! „Wszystko jedno, – powiedział, – on i tak musi umrzeć!”

Zasmucona matka z serdeczną modlitwą do Bożej Matki wlała po raz ostatni w usta umierającego syna lekarstwo! Z wielkim trudem przyjęte lekarstwo wywołało u chorego mdłości. Wystraszona matka podstawiła do ust chorego obie swoje ręce. I co widzi? Narośl, która utworzyła się w gardle chłopca, prawie zatrzymująca jego oddychanie, wypadła jej na ręce – dziecko uratowane. Sam lekarz uznał to za cud Bożego miłosierdzia, dokonanego nad chorym według modlitwy jego pobożnej natki. Ja byłem naocznym świadkiem tego uzdrowienia!

Jak nie uznać tu wszechdziałającej siły wiary i modlitwy Świętej Cerkwi? Czyż nie wyraźnie spełniły się tu słowa Zbawiciela, powiedziane w Ewangelii: wszystko, co tylko poprosicie w modlitwie wierząc, przyjmiecie. Więc módlcie się i wy, rodzice, za dzieci swoje i uratujecie je nie od jednego, być może, potknięcia, nie od jednego niebezpieczeństwa na drodze życia. Wielką moc ma słowo rodziców! Ono może sprowadzić na dzieci błogosławieństwo Boże, może ściągnąć na nich również nieszczęścia.

W żywocie swiatitiela Parfienija, biskupa Łampsakijskiego, którego pamięć świętujemy 7 lutego, opowiedziany jest następujący przypadek. Pewnego razu do swiatitiela rodzice przyprowadzili chorego syna i ze łzami błagali go o pomoc w ich nieszczęściu. „Na próżno prosicie mnie o uzdrowienie waszego syna, – powiedział swiatitiel Parfienij. – On nie zasługuje na to miłosierdzie, jest on u was przestępcą i ojcobójcą, bo często cierpieliście od niego przykrości i pohańbienie. Z powodu nieznośnego zmartwienia prosiliście Pana o oświecenie waszego syna karą, i oto został on ukarany!” Ale litościwi rodzice, poznawszy przyczynę swego nieszczęścia, jeszcze bardziej nieodstępnie zaczęli błagać swiatitiela. Szkoda im było swego rodzonego dziecka. Ulitował się nad nimi i święty Boży; on pomodlił się do Pana – i chłopiec wyzdrowiał.

Matki-chrześcijanki! Częściej przelewajcie modlitewne łzy przed Panem i Jego Przeczystą Matką za swoje dzieci we wszelkich okolicznościach ich życia, ale, na Boga, nie przeklinajcie ich, jak ciężko by wam nie było.

Pamiętajcie, że często sami rodzice bywają przyczyną smutku, przyczynionego dzieciom, bo nie wpajali im w porę uczucia wiary i miłości do Boga, szacunku do świątyni Bożej i innych cnót chrześcijańskich. Ale rodzice nie powinni zbytnio rozpaczać nad tym, a trzeba pokornie znosić zmartwienie, pamiętając, że nie ma na Niebie ani jednego świętego, który na ziemi przeżyłby życie swoje bez zmartwień; każdy człowiek z pewnością cierpiał zmartwienia w życiu albo umierał bolesną śmiercią.

Do Carstwa Bożego dla wszystkich jedna droga – droga smutna, bolesna. Nie mieć nam smutków w tym życiu nie jest już teraz możliwym, ponieważ i rodzimy się w grzechach, i żyjemy jako grzesznicy. Otóż gdybyśmy nie mieli żadnych grzechów, wtedy, oczywiście, bylibyśmy całkowicie wolni od smutków, bo wtedy nie mielibyśmy od czego i za co się smucić. Przecież my i od tego się smucimy, że żyje w nas grzech i działają namiętności. Tak więc, bez względu na to, od czego i od kogo przychodziłby twój smutek: czy to od dzieci, czy od siebie, czy od innych, czy od wyższych, czy od niższych, czy od choroby, czy od straty, czy od ubóstwa, czy od wysiłków ponad siły przy wychowaniu dzieci, od widzialnych czy niewidzialnych wrogów – jednym słowem, wszelki smutek do swoich grzechów przywiązuj, za wszystko obwiniaj siebie: „Widocznie, wielkim grzesznikiem jestem, skoro przez wszystko i wszystkich jestem obrażany i zasmucany; widocznie, mocne są jeszcze we mnie namiętności, skoro smucę się tak z powodu każdego nieprzyjemnego zdarzenia”. Jednak, obwiniając siebie we wszystkim, nie zapominaj o miłosierdziu Bożym; uderzając siebie rękoma w grzeszną pierś, zwracaj swoje oczy ku Wszechdobremu Bogu, proś sobie i dzieciom swoim o Bożą pomoc. Inaczej smutek twój zmiażdży ciebie ostatecznie i zdemaskowanie (potępienie) siebie za grzechy pogrąży w otchłań rozpaczy. A żeby to tobie się nie przydarzyło, nie smuć się zbytnio, nie popadaj w smutku w przygnębienie. Ciężko tobie, obrazili, skrzywdzili ciebie syn czy córka, jest ci nieznośnie ciężko? Do Boga szybciej, Jemu, Ojcu twemu, powiedz: „Ciężko mi, Panie”. I wiedz, bracie mój i siostro w Panu, że nigdy tak szybko nie dochodzi do Boga nasza modlitwa, jak w czasie, kiedy wychodzi ona ze ściśniętego smutkiem serca. Wtedy ty i przybiegaj (uciekaj się) do Boga, proś Go o swoje dzieci, szukaj Go tam, gdzie On objawia swoją szczególną pełną łaski obecność, szukaj Go w świętej świątyni, szukaj Go w Świętych Darach, szukaj Go w świętym słowie; szukaj Go – i wszystko znajdziesz w Nim: uspokojenie sobie i wielkie miłosierdzie dzieciom swoim. Kiedy w ten sposób będziesz znosić smutek swój, to niezwłocznie przyjdzie do ciebie pocieszenie. Ciężki i męczący jest smutek, zwłaszcza z powodu dzieci, dopóki nie decydujesz się jeszcze znosić go cierpliwie, a gdy tylko podejmiesz zdecydowany zamiar, gdy tylko powiesz: „Bądź wola Twoja, Panie, przecież to za moje grzechy i dla oczyszczenia moich grzechów; będę wiec cierpieć, będę cierpliwie czekać, póki smutek minie”, – wtedy, bądź pewien, on minie, i na duszy zrobi się tak lekko, i serce będzie tak radosne, i z oczu popłyną łzy, najsłodsze łzy… O, wtedy i dzieci twoje zobaczą miłosierdzie Boże, i dla takich pocieszeń można całe lata cierpieć najcięższe boleści i smutki!

Bóg dlatego i dopuszcza nam smutki, abyśmy szybciej do Niego się zwracali, abyśmy szybciej o Nim przypomnieli sobie. „Jest mi zbyt ciężko, gorzkie moje życie, – mówisz, – ja nie mogę nawet do Boga się zwrócić, przeżegnać się nie mogę, powiedzieć Bogu, że jest mi ciężko, nie mogę – nie chce się…” Ale ty choć to powiedz Bogu. Powiedz tak, właśnie takimi słowami czy podobnymi jakimiś, wyrażającymi smutek twojej duszy, tylko koniecznie powiedz – i zobaczysz, jak dobre to jest, zbawienne dla ciebie; nie zdążysz dokończyć słów swoich, jak będzie ci lżej. Przez smutne słowa nasze, zwłaszcza kiedy zwracamy je do Boga, smutek nasz zawsze jest łagodzony. Co Bogu wypowiesz od duszy, to nie będzie więcej obciążać duszy. Bóg zawsze łaską Swoją odpowiada w sercu naszym na serdeczne do Niego słowa. „Ale, och, dlaczego mam tak często i tak wiele się smucić? Uspokoję się teraz, jak do Boga się zwrócę; ale później przecież i znów będzie to samo i znów będę tak samo się smucić”. Cóż robić? Odganiać od siebie teraźniejszy swój smutek, a o przyszłym nie martwić się, przyszłym smutkiem zajmiesz się, kiedy on przyjdzie, jeśli tylko przyjdzie. Oto dlaczego trzeba ci czasami się smucić – aby potem wejść do Carstwa Bożego, gdzie żyją i radują się tylko ci, którzy w tym życiu wieloma smutkami przyuczają się w Bogu znajdować sobie radość, uspokojenie i pociechę.

Tak więc, wy, rodzice, szczególnie matki, często doświadczając ciężkiego smutku od swoich dzieci, nie dochodźcie w moeszczęściu do przygnębienia i do rozpaczy w smutkach i gniewie. Nie bądźcie szybcy w słowach, pamiętajcie, że każde wasze słowo ma wielkie znaczenie dla życia waszych dzieci. Błogosławieństwo… ojca, – mówi słowo Boże, – utwierdza domy dzieci, przekleństwo zaś matki wywraca z fundamentami (Syr. 3:9) I nie przejdzie obok to słowo Boże. Każde słowo matki w modlitwie, czasem i niemądrej, spełnia się.

Oto co opowiada protojerej Jewfimij Ostromyslenskij: „Kiedy byłem jeszcze chłopcem około dwunastoletnim i uczyłem się w Siewskiej szkole Orłowskiej guberni, mieszkaliśmy z moim rodzonym bratem na jednej stancji z braćmi w drugim pokoleniu, Lwem i Pawłem Ariembowskimi. Starszy z nich, Lew, miał wtedy czternaście lat, a młodszy, Paweł, około trzynastu. Było to w 1815 roku.

W pierwszym tygodniu Wielkiego Postu my wszyscy, jak zwykle, pościliśmy, modliliśmy się i w sobotę przyjęliśmy Święte Dary, a w niedzielę młodszy kuzyn nasz Paweł nie poszedł na Liturgię. Zostało z nim jeszcze kilku kolegów. Wszyscy byli zdrowi, żartowali, śmiali się i puszczali mydlane bańki. Ale nagle Paweł poczuł ból i gorączkę w głowie, wyszedł do sieni, po minucie wrócił, położył się pod świętymi ikonami, jak nieboszczyk, twarzą do góry i zaczął chrypieć. Koledzy najpierw rzucili się powiedzieć gospodarzowi, potem podeszli do niego wszyscy razem i z przerażeniem zobaczyli, że on zbladł, jak martwy, oczy zamknęły się, popłynęła z nich ropa, a z ust piana. Nie skończyła się jeszcze Liturgia, jak skończył już on swoje życie. Przybiegł seminaryjny lekarz z felczerem, myśleli, że chłopiec zaczadział, choć żaden pozostających z nim kolegów nie odczuwał żadnego czadu, a i w piecu jeszcze w tym czasie się paliło. Starali się różnymi medycznymi środkami przywrócić mu życie i czucie, uważając jego śmierć za atak, choć nieboszczyk nigdy wcześniej ich nie doznawał. Ale po kilku minutach ujawniły się wszystkie oznaki całkowitej śmierci, i po trzech dniach pochowaliśmy go. Niepojętą zagadką pozostała nam ta śmierć naszego dobrego brata.

Ale trzeba powiedzieć wam, że był on synem diakona wsi Podmasłowo ujezda (powiatu) Miezienskiego i że jego ojciec (nasz stryjek) żył w jednym domu ze swoim ojcem (naszym dziadkiem) – kapłanem ojcem Michaiłem. Wieś ta był około stu osiemdziesięciu kilometrów od miasta Siewska. Tydzień po śmierci brata do nas do Siewska przyjechał nasz dziadek, ojciec Michaił, – starszy, szanowany i poważny człowiek. Wszedł milcząc do naszego mieszkania i, popatrzywszy na nas, usiadł na ławce i oparł się ręką o stół. My (ja, brat i Lew), stojąc przed nim i widząc, że jest wielce zmartwiony, pomyśleliśmy, że, pewnie, otrzymał on od kogoś wiadomość o śmierci naszego Pawła (a my nie zdążyliśmy jeszcze do niego napisać), i zaczęliśmy dziecinnie go pocieszać: „Cóż robić, dziadku! Pewnie, Bóg tak chciał”. A on tymczasem pyta nas: „Dlaczego nie jesteście wszyscy? Gdzież brat wasz Paweł? Czy nie ma go w domu?” – „Tak, – mówimy, – nie ma go już z nami, dziadku!” – „Więc gdzie on jest?” – ze zdziwieniem zapytał starzec. „Bo przecież on umarł!” Staruszek klasnął rękami i zalał się łzami. Długo płakał on, a potem mówi do nas: „A ja przywiozłem wam, dzieci, jeszcze wiadomość, i to tak gorzką i straszną wiadomość! Przecież i ojciec jego, drogocenny mój Iwan Michajłowicz, umarł. W pierwszym tygodniu postu w niedzielę pochowaliśmy go”. – „A u nas, – mówimy, w tę samą niedzielę umarł Paweł”. Tak razem z dziadkiem popłakaliśmy, poszliśmy na mogiłę brata, odsłużyliśmy panichidę.

Cztery miesiące później nadeszły seminaryjne wakacje. My z bratem, jak zwykle, pojechaliśmy do domu, do wsi Dołhorukowo Orłowskiego powiatu, a z domu po dwóch tygodniach rodzic nasz, kapłan tej wsi ojciec Andriej, pojechał z nami do wsi Podmasłowo odwiedzić dziadka i zwłaszcza pocieszyć biedną wdowę-diakonicę (żonę diakona), która miała ośmioro dzieci z których najstarsza córka miała szesnaście lat.

Przyjeżdżamy do Podmasłowa i dowiadujemy się, że po śmierci dobrego naszego stryjka Iwana Michajłowicza smutek za smutkiem, śmierć za śmiercią nawiedzały dom dziadka. Miesiąc po tym, jak pochowano stryjka i brata Pawła, tak samo nagle umarł młodszy brat Gieorgij, który uczył się w domu. Potem miesiąc później najstarsza córka-panna, Jewdokija, prała bieliznę nad rzeką, pośliznęła się i utonęła. Z ośmiorga dzieci trójki jakby i nie było przez te cztery miesiące. Smutek i przerażenie zadomowiły się w domu dziadka, gdzie, bywało, tak wesoło spędzaliśmy czas w naszym dzieciństwie.

Następnego dnia rodzice nasi odsłużyli Liturgię za pokój dusz stryjka i jego dzieci, poszliśmy na ich mogiłę i wróciliśmy do domu. Wszyscy gorzko płakaliśmy, ale najbardziej zamartwiała się, dobijała się po mężu i dzieciach wdowa Piełagieja Iwanowna. Rodzic nasz, ile mógł, uspokajał i pocieszał ją.

- Nie narzekaj specjalnie, – mówił jej, – błagam ciebie, nie narzekaj na Stwórcę i Troszczącego się o całe stworzenie. Choć czasem i niezrozumiale dla nas, ale zawsze przemądrze i sprawiedliwie On zarządza wszystkim według Swojej świętej woli.

A niepocieszenie płacząca wdowa zaczęła mówić do niego:

- Czyż myślicie, batiuszka, że płaczę tylko z powodu rozłąki ze zmarłym mężem i dziećmi? Choć i boleśnie, i gorzko mi, ale mimo wszystko mam nadzieję kiedyś na tamtym świecie zobaczyć się z nimi. Nie, mój drogi, jest inny, ważniejszy powód moich gorzkich łez. O Boże mój! – ciężko westchnęła ona i kontynuowała: – czyż mogę ja, grzesznica, kiedykolwiek zmyć łzami ciężką winę moją przed Tobą? Nie! Pewnie nigdy nie przebłagam słusznego gniewu Twego na mnie. Przecież ja, czy wiecie, batiuszka, co zrobiłam? Jak pochowałam mego przyjaciela w niedzielę pierwszego tygodnia Wielkiego Postu, przyszłam do domu i zamknęłam się w swojej sypialni, upadłam tam przed obrazem Matki Bożej i zaczęłam, jak wariatka, narzekać i bluźnić. Matko Boża, krzyczałam, zabierz więc i moje dzieci! Tak, przecież zaczęłam krzyczeć i wrzeszczeć: zabierz moje dzieci, nie potrzebne mi one! I oto czy widzicie teraz, co ze mną się dzieje? O! Pomódlcie się za mnie, ojcze drogi!

- Ach! Boże mój! Co uczyniłaś, Piełagiejo Iwanowna! – przerwał jej mój ojciec.

- Akurat im-to, batiuszka, nic nie zrobiłam!

- Oczywiście, im-to nic nie zrobiłaś, po woli Bożej oni zostali wniebowzięci, oczywiście niech nie złość zmieni rozum ich czy pochlebstwo urzeknie ich duszę. Ale jak ty się czujesz?

- Właśnie dlatego to ja płaczę i szlocham. We wsiach u nas, wy wiecie, liturgia bywa wcześniej, a w miastach później. Znaczy, w tym samym czasie, kiedy ja przyszłam z liturgii, pochowawszy nieboszczyka, i zaczęłam modlić się w sypialni, syn mój nagle umarł sto osiemdziesiąt kilometrów stąd, a potem umarł i drugi syn, utonęła też moja miła panienka Duniasza – nie zobaczyła ona, biedactwo i cerkiewnej korony na sobie za moją straszną modlitwę. Tak i polały się na mnie od tego czasu bieda za biedą, smutek za smutkiem, wyproszone i wymodlone przez mnie samą”.

Oto co znaczy: Śmierć i życie są w ręku języka (Prz. 18:21). …Słowo zgnite niech nie wychodzi z ust waszych (Ef. 4:29). Nam trzeba w dzień i w nocy modlić się: Połóż, Panie, ochronę ustom moim i drzwi ogradzające usta moje (Ps. 140:3) (141:3).

Módlcie się więc, matki, za dzieci swoje, jak daleko by nie odeszły one drogą występków; tym gorliwiej, tym płomienniej módlcie się, im bardziej zdeprawowane są one; nie przestawajcie modlić się, choćby Pan długo nie wysłuchiwał waszej modlitwy. Złe dzieci – to, być może, kara nam od Pana za nasze grzechy, a zdając z tego sprawę, jak nie wzmagać swojej modlitwy i za siebie, i za dzieci swoje? Och, są matki, które, będąc nieustannie smucone przez dzieci swoje, przeklinają je albo życzą im śmierci. Ach, jak straszny grzech przeklinać dzieci! Czy myślą matki, jaką szkodę czynią przez to i sobie samym, i dzieciom swoim? Błogosławieństwo… ojcowskie, – mówi Najmądrzejszy, – utwierdza domy dzieci, przekleństwo zaś matki burzy z fundamentami (Syr. 3:9). Słyszycie, co robi przekleństwo matki! I bywają przypadki, że słowa spełniają się dokładnie. Błogosławiony Augustyn w swoich dziełach opowiada taki przypadek, który wydarzył się w jego czasach. Pewna matka za zuchwalstwo i grubiaństwo przeklęła dziewięciu swoich synów, i co się stało? Oni wszyscy osłabli, tak że wszystkie ich członki zaczęły się trząść; porzucili swój dom i zaczęli tułać się z miasta do miasta, a sama matka, zobaczywszy, jak niemądrze postąpiła w swoim gniewie, z rozpaczy i nieszczęścia odebrała sobie życie. Tak szkodliwe, zgubne jest przekleństwo matczyne i dla przeklinającej, i dla przeklinanych.

Tak więc, matki, nie gniewu Bożego, ale błogosławieństwa i łask Bożych proście dzieciom swoim, módlcie się za nie, jak za dobre, tak i za złe. Pan znosi nas, obrażających Go swoimi grzechami, pocierpcie, znoście i wy dzieci swoje, kiedy one nie takie, jakimi chcielibyście je widzieć. Potrzebne wam pocieszenie i wsparcie? Szukajcie i proście ich u Pana Jezusa i Przeczystej Matki Jego. Ona jest Matką wszystkich cierpiących. Czyż was jednych Ona zapomni i nie usłyszy? Nie, właśnie do was jest Ona szczególnie bliska. Matki i dzieci, radujące się i smucące się, – wszyscy uciekajmy się pod opiekę Matki Bożej i po Bogu na Nią tylko pokładajmy swoje nadzieje: „Matko Boża! Módl się za nas przed Synem Swoim i podawaj każdemu to, co jest mu potrzebne dla korzyści jego duszy!”

A wy, dzieci, bądźcie posłuszne rodzicom w Panu, bo tego wymaga sprawiedliwość. Czcij ojca twego i matkę, – to pierwsze przykazanie z obietnicą: aby było tobie dobrze i będziesz długo żył na ziemi (Ef. 6:1-3). …Pan wywyższył ojca nad dziećmi i zatwierdził sąd (opinię) matki nad synami. Czczący ojca oczyści się od grzechów, i szanujący matkę swoją – jest jak zdobywający skarby. Czczący ojca będzie miał radość od dzieci swoich i w dniu modlitwy swojej będzie usłyszany. Szanujący ojca będzie długo żyć, i posłuszny Panu ucieszy matkę swoją. Bojący się Pana będzie czcić ojca i, jak władcom, będzie służył rodzicom swoim (Syr. 3:2-7). Całym sercem czcij ojca twego i nie zapominaj o bólach porodowych matki twojej. Pamiętaj, że narodziłeś się z nich: i co możesz odpłacić im, jak oni tobie? (Syr. 7:29-30). Czynem i słowem czcij ojca twego i matkę, aby przyszło na ciebie błogosławieństwo od nich, bo błogosławieństwo ojca utwierdza domy dzieci, a klątwa matki burzy je z fundamentami. Nie szukaj sławy w pohańbieniu ojca twego, bo hańba ojca nie jest sławą tobie (Syr.3:8-10). Synu! Przyjmij ojca twego w starości jego i nie zasmucaj go w jego życiu. Nawet gdyby on zubożał umysłem, miej pobłażliwość i wyrozumiałość i nie lekceważ go przy pełni sił twoich, bo miłosierdzie do ojca nie będzie zapomniane; pomimo grzechów twoich, dobrobyt twój wzrośnie. W dniu smutku twego wspomniane będzie o tobie: jak lód od ciepła, odpuszczone będą grzechy twoje (Syr. 3:12-15). Pamiętaj o ojcu i o matce twojej, kiedy siedzisz między wielmożami, żebyś nie zapomniał się przed nimi i z przyzwyczajenia nie uczynił jakiegoś głupstwa (Syr. 23:17-18). Opuszczający ojca – jest to samo, co bluźnierca, i przeklęty od Pana jest doprowadzający do gniewu matkę swoją (Syr.3:16). Oko, szydzące z ojca i lekceważące pokornością wobec matki, wydzióbią wrony dolne (podniebne, ziemskie), i pożrą pisklęta orle! (Prz.30:17). Kto okrada ojca swego i matkę swoją i mówi: „to nie grzech”, ten – jest wspólnikiem grabieżców (Prz. 28:24).

Oto jak uczy Słowo Boże o szacunku wobec rodziców!

„Tak więc, strzeżcie się, chrześcijanie, obrażać rodziców swoich, – napomina swiatitiel Tichon Zadonski, – aby nie doświadczyć na sobie karzącej reki Bożej. Po Bogu nie mamy większych dobroczyńców, jak rodzice nasi. Straszne jest być niewdzięcznym wobec nich! Przy tym wiedz: jaki będziesz wobec swoich rodziców, takie też dzieci twoje wobec ciebie będą, według słowa Chrystusowego: jaką miarą mierzycie, odmierzone wam będzie! (Mt. 7:2)”. Amiń.

SPOTKANIE MIŁOSIERDZIA BOŻEGO ZE SMUTKIEM

Wśród przepięknej palestyńskiej przyrody spokojnie ułożyło się miasteczko Nain. Ale cóż to? Ciche okolice zmącone są czyimiś zawodzeniami, ktoś tam niepocieszenie szlocha. Z bram miast wyrusza smutna procesja: smutno kołysze się na rękach tragarzy trumna ze zmarłym młodzieńcem. Biedna wdowa, matka zmarłego, gorzko płacze; jej ciężkie nieszczęście przyciągnęło tłum ludzi, wielu szczerze jej współczuje. Ale oto do miast zbliżyła się druga procesja: to idzie Pan Jezus, jak zwykle, otoczony przez mnóstwo ludzi.

Płacząca nieszczęśliwa matka, prawdopodobnie, zamglonymi przez łzy oczyma nie dostrzegła, Kto zbliża się, i dalej płakała…

„Nie płacz!” – słyszy ona czyjeś łaskawe, ale władcze zawołanie… To Kochający człowieka zatrzymał się przy niej, serce Jego napełniło się litością do niepocieszonej matki. Niewątpliwie w zaciemnionej nieszczęściem duszy natychmiast zapaliła się nadzieja, a Chrystus dalej pociesza nieszczęsną, i nie tylko słowem, ale i cudownym uczynkiem. – Zatrzymajcie się, – zwraca się do niosących i rozkazująco wygłasza: młodzieńcze! Tobie mówię, wstań! (Łk. 7:14). Śmierć nie mogła sprzeciwić się Życiodawcy. Jej niezniszczalne więzy poluzowały się, zmarły podniósł się na swoim grobowym łożu i zaczął rozmawiać… Czy słowo przebudzonego nieboszczyka było słowem zdziwienia czy radości – nie wiadomo, ale jego ruchy, jego mowa przekonały wszystkich obecnych, że nieboszczyk według jednego słowa nazarejskiego Nauczyciela ożył… I oddał go Jezus Matce jego (Łk. 7:15). Radowała się wdzięczna matka. W zachwycie i zdziwieniu zamarł tysięczny tłum – świadek cudu, a potem po pierwszy silnym wrażeniu zaczął on zgodnie razem wychwalać Boga: wielki prorok powstał między nami, i Bóg nawiedził lud Swój (Łk. 7:16).

Tak miłosierdzie Boże spotkało się ze smutkiem duszy ludzkiej! Ale u kogo z nas, chrześcijanie, nie ma jakby własnej naińskiej bramy, gdzie my płaczemy tak samo, jak ta biedna wdowa? Kto z nas wolny jest od smutków i nie potrzebuje pocieszenia? Dziś tracimy bliskich, a jutro podkrada się do nas jakieś inne nieszczęście, i byłaby bieda nasza, gdybyśmy na tej nietrwałej drodze życia pod wichrem nalatujących zmartwień bylibyśmy sami. Ale nie, tam, w szczęśliwej Palestynie, Chrystus widzialnie chodził wśród ludzi, uzdrawiał chorych, wskrzeszał martwych, pocieszał smutnych, a tu, wśród nas, On chodzi i głosi ewangelię niewidzialnie, spełniając daną przez Niego właśnie pocieszającą obietnicę: Ja z wami przez wszystkie dni do końca świata (Mt. 28:20). On widzi wszystkie nasze biedy i smutki, słyszy wszystkie nasze westchnienia, zlicza wszystkie nasze łzy, i jest szczególnie blisko wszystkich cierpiących; i im ostrzejsze zmartwienie poraża nasze serce, tym szybciej litościwe spojrzenie Jego pada na nas, przygnębionych smutkiem. Kto z nas nie doświadczał ulgi i spokoju duszy po gorącej modlitwie, do której skłaniał nas jakiś głęboki smutek? Kto, przyglądając się uważniej swemu życiu, nie przekonywał się, że jest wyższa, tajemnicza prawica Boża, która czasem jakoś nagle pomaga nam, nieoczekiwanie wyprowadza nas z trudnych okoliczności życia?

Słyszeliśmy dziś w Ewangelii, jak spotkało się miłosierdzie Boże ze smutkiem ludzkim, te spotkania powtarzają się wszędzie i zawsze. Smutki rozsiane są po naszych drogach na ziemi, a miłość Boża płonie do nas wiecznym słońcem i leje swoje światło tam, gdzie ciemno, smutno, boleśnie. A żeby przenikało to światło w nasze serca, musimy z miłością i wiarą patrzeć na Źródło Światła – Pana Jezusa Chrystusa – i zawsze nosić w duszy Jego słowa i pocieszenia: Przyjdźcie do Mnie wszyscy trudzący się i obciążenie, i Ja dam pokój wam (Mt. 11:28).

JAK TRZEBA WYCHOWYWAĆ DZIECI

Czy pamiętacie te słowa Chrystusa? Czy myśleliście o tym, że odnoszą się one wprost i bezpośrednio do was? Czyż mało u was oto małych tych, którymi powinniście się opiekować?

Czyż mało macie synów, córek, za które przelewacie gorzkie łzy? Czyż mało rozpustnych, zdeprawowanych córek i synów – złodziei i chuliganów? Dużo, dużo łez przelewacie nad nimi. Od czego zaś to? Od tego, że wcześniej nie przypominaliście sobie tych słów Chrystusa: Uważajcie, abyście nie pogardzili jednym (z) małych tych. Kiedy staje się wam ciężko od tego, co czynią wasze dzieci, wtedy płaczecie, wtedy modlicie się do Boga, aby On wam pomógł. A modlitwa wasza pozostaje bezowocna, dlatego że nie można obarczać Boga swoimi własnymi obowiązkami, ponieważ sami powinniście byli troszczyć się o dzieci wasze i wychowywać je, a nie czekać, że wypełni to za was Bóg.

Jeśli wasz sługa nie dba o swoje obowiązki, ale czeka, abyście sami je wykonali, to czyż zaczniecie pracować za niego, czyż nie rozgniewacie się na niedbałego służącego? Czego więc chcecie od Boga, jeśli sami nie dbacie o dzieci wasze?

Święty Ioann Złotousty powiedział straszne słowa o tych, którzy nie wychowują dzieci swoich: rodzice, którzy nie wychowują dzieci swoich po chrześcijańsku, bardziej łamią prawo niż dzieciobójcy, bo dzieciobójcy oddzielili ciało od duszy, a oni duszę i ciało pogrążają w ogień piekielny. Ciężką, ciężką odpowiedzialność poniesie przed Bogiem każdy z tych, kto nie dba o wychowanie dzieci. W Biblii, w Pierwszej Księdze Carstw, opowiedziane jest o pobożnym arcykapłanie Ilji, który pięćdziesiąt lat był sędzią narodu Izraelskiego. Przy nim był, i jemu służył święty prorok Samuił, wtedy jeszcze tylko chłopiec-sługa. I pewnego razu we śnie temu świętemu słudze Pan polecił oznajmić arcykapłanowi Ilji, że czeka go straszna kara Boża za to, że nie dba o swoje dzieci. A jego dzieci były starotestamentowymi kapłanami i swoją niegodziwością rozgoryczali ludzi i odwracali ich od Boga. Kiedy żydzi przynosili mięso zwierząt jako dar Bogu, wtedy słudzy tych niegodziwych kapłanów wybierali lepsze kawałki mięsa z kotła, w który gotowane ono było dla złożenia ofiary, i oddawali je niegodziwcom. Nawet surowe mięso zabierali oni, a na żądanie przynoszących aby najpierw spalić tłuszcz na ołtarzu odpowiadali: „Jeśli nie oddasz, wezmę siłą”. Widząc to, ludzie odwracali się od przynoszenia ofiar. Za taką bezbożność Pan pokarał nie tylko tych kapłanów, ale i samego arcykapłana Ilję. Stało się to tak: był atak Filistynów na ziemię Izraelską, i podczas zaciętej bitwy ten dziewięćdziesięcioośmioletni starzec siedział przy świątyni w oczekiwaniu wiadomości. I przybiegł do niego zdenerwowany, pokryty kurzem posłaniec, i powiedział mu: „Synów twoich zabili, a Arka Boża wzięta do niewoli”. Usłyszawszy tę wiadomość, arcykapłan upadł na plecy, złamał kręgosłup i umarł ciężką śmiercią. A Pan ogłosił, że kara będzie trwać nad całym rodem jego.

Oto widzicie, jakie to straszne – cały ród arcykapłana Ilji został ukarany za to, że on nie powstrzymywał swoich synów od ciężkich grzechów. To grozi każdemu z tych, którzy nie będą dbać o wychowanie swoich dzieci.

A o tych, którzy całym sercem starają się wychować dzieci w pobożności, słyszycie na każdej jutrzni w 102 (103) psalmie takie błogosławione słowa: Miłosierdzie zaś Pana od wieków i na wieki nad bojącymi się Go, i prawda Jego na synach synów, przestrzegających przymierza Jego, i pamiętających przykazania Jago aby spełniać je.

Na wieki wieków błogosławieństwo Boże na tych, którzy wychowują dzieci swoje w pobożności. Ale na wieki wieków będzie ciążyć przekleństwo Boże nad tymi, których nie wychowano w duchu chrześcijańskiej pobożności. Powiedzcie, co będzie z nieszczęsną córką waszą, która w młodości oddaje się rozpuście i potem wyjdzie za maż i urodzi dzieci? Czy będzie błogosławieństwo Boże na niej i na całej jej rodzinie? Nie, nie. To wyrośnie niebogobojny, przeciwny Bogu (obrzydliwy dla Boga) ród.

Pomyślcie, jakież to straszne, jak ciężką odpowiedzialność ponosicie przed Bogiem, jeśli nie wychowujecie dzieci swoich w usposobieniu (manierach) chrześcijańskich. Jak więc powinno się je wychowywać?

Tak jak wychowywali swoje dzieci dawni chrześcijanie, chrześcijanie pierwszych wieków. Oni od najwcześniejszego dzieciństwa przyuczali je do modlitwy, świątyni, postów, do Sakramentów cerkiewnych, uczyli je gramoty na podstawie ksiąg Pisma Świętego, nigdy nie pozwalali dziecku usiąść do stołu bez modlitwy. Wpajali dzieciom, że każde działanie, każdy krok chrześcijanina powinien zaczynać się znakiem krzyża i modlitwą. Oni troszczyli się nie tylko o ogólne wykształcenie swoich dzieci, nie tylko o zdobywanie przez nich pogańskiej mądrości, o nauczanie filozofii, muzyki i artyzmu. Nie, kształcąc dzieci swoje, oni kierowali się głęboką, świętą zasadą: tego uważali za nieszczęśnika, kto zna wszystko i nie zna Boga. Tego – za szczęśliwego, kto zna Boga, choćby i nie znał nic innego.

Nie myślcie, że to zabrania wam uczyć dzieci wasze wszelkich świeckich nauk. Wcale nie. Najwięksi ojcowie nasi i nauczyciele Cerkwi sami w młodości bardzo gorliwie oddawali się studiowaniu wszelkiej mądrości naukowej, filozoficznej. Swiatitiel Wasilij Wielki, Grigorij Teolog, Ioann Złotousty byli wysoko wykształconymi ludźmi swoich czasów. I wasze dzieci powinny być wykształcone, mądre. Jest jednak ważnym, aby ich edukacja i wychowanie nie ograniczały się tylko do mądrości świeckiej, mądrości świata tego, trzeba aby wraz z tym poznawały one wyższą prawdę i rzeczywistość, uczyły się Zakonu Bożego i przykazań Chrystusa, przyuczały się (wdrażały się) do stałej pobożności, zawsze pamiętały o Bogu, o przykazaniach Bożych, o drodze Chrystusowej. Wtedy i tylko wtedy one nie zbłądzą na drodze mądrości ludzkiej, tylko wtedy będą stawiać ponad wszystko mądrość chrześcijańską, poznanie Boga. Tak wypada wam uczyć dzieci wasze.

A jak powinniście wychowywać je, zaszczepiać w nich wyższą moralność chrześcijańską? Przede wszystkim waszym przykładem, bo dzieci wychowują się właśnie na przykładzie rodziców swoich. Wszelkie pouczenie słowne, wszelka sztuka pedagogiczna jest niczym, pustką w porównaniu z tym przykładem, jaki dzieci widzą w swoich rodzicach. Powiedzcie, czy wyrosną na czystych i dobrych ludzi te dzieci, które w osobach rodziców swoich widzą najgorsze przykłady niemoralności? Czy będą czyste i nieposzlakowane, cnotliwe córki wasze, jeśli wy sami dajecie im przykład cudzołóstwa? Czy będą czyste, nie sposobne do złodziejstwa dzieci wasze, jeśli nie będziecie uczyć ich uczciwości od najmłodszych lat? Kiedy synowie pustoszą cudze ogrody, nie zostawiając do dojrzenia owoców w sadach, i kiedy przychodzą ze skargami na nich, niektóre matki spokojnie odpowiadają: „No cóż, dzieci są małe, czego od nich wymagać?” Pan Bóg zapyta ich! Groźnie zapyta, dlaczego pozwalali dzieciom kraść od najmłodszych lat, dlaczego nie uczyli przykazań Bożych, dlaczego nie wpajali wstrętu i pogardy do złodziejstwa i chuligaństwa.

Ciężką odpowiedzialność dacie przed Bogiem za każdą pokusę, jaką widzą w was dzieci wasze, za wszelkie kłótnie, przekleństwa, pustosłowie, bójki, które dzieją się na ich oczach. Jeśli sami tek postępujecie, to czego nauczycie swoje dzieci?

Wielki nauczyciel całego świata, największy z cerkiewnych głosicieli (kaznodziejów) swiatitiel Ioann Złotousty tak powiedział o rodzicach, którzy nie przyuczają swoich dzieci do dobra, a pochwalają i popierają złe cechy ich, namiętności i niegodziwości: „Przecież wy, jakby celowo starając się zgubić dzieci, każecie robić im tylko to, co robiąc, nie można się zbawić. Bieda, – powiedziane, – śmiejącym się, – wy dajecie dzieciom wiele powodów do śmiechu; bieda bogatym, – a wy tylko o to się staracie, żeby one wzbogaciły się; bieda, kiedy dobrze mówić wam będą wszyscy ludzie, – a wy często wydajecie cały swój majątek dla sławy ludzkiej; i znów: urągający, oczerniający brata swego zasługuje na piekło, – a wy uważacie za słabych i tchórzliwych tych, którzy w milczeniu znoszą obelżywe słowa innych. Chrystus nakazuje unikać przekleństw i kłótni, a wy stale zajmujecie dzieci swoje tymi złymi uczynkami. Kochający duszę swoją, – powiedział Pan, – zgubi ją, – a wy na wszelkie sposoby wciągacie ich do tej miłości; jeśli… nie przebaczacie, – mówi On, – ludziom grzechów ich, to i Ojciec wasz Niebieski nie przebaczy wam, a wy nawet obstawiacie dzieci, kiedy one nie zechcą zemścić się na tych, którzy ich skrzywdzili. Chrystus powiedział, że kochający sławę, poszczą, modlą się, podają jałmużnę, wszystko to czynią bez korzyści; a wy tylko i staracie się o to, żeby wasze dzieci otrzymywały sławę. I złym jest nie tyko to, że wpajacie dzieciom przeciwne przykazaniom Chrystusowym, ale jeszcze i to, że dobre ganicie, nazywając skromność – brakiem wykształcenia (nieuctwem), łagodność– tchórzliwością, sprawiedliwość – słabością, pokorę – służalczością, brak złośliwości – bezsilnością. Skłaniacie ich do takich czynów, za które Jezus Chrystus ustalił nieuniknioną pohybel; nie troszczycie się o ich duszę jak o coś niepotrzebnego, a o to, co rzeczywiście jest zbyteczne, dbacie, jak o niezbędne, najważniejsze. Wszystko robicie po to, żeby syn miał sługę, konia i najlepsze ubrania, a żeby sam był dobry, o tym nawet pomyśleć nie chcecie. Nie, – rozciągając do takiego stopnia troskę o drzewo i kamienie, duszy nie zaszczycacie nawet najmniejszą częścią takiej dbałości. Wszystko czynicie, byleby na domu stała cudowna statua i dach był złoty, a żeby najdroższa rzeźba – dusza była złota, o tym nawet pomyśleć nie chcecie”.

Tak mówił Ioann Złotousty w dawnych czasach, tysiąc pięćset lat temu, ale te słowa pożytecznie jest usłyszeć wam i teraz, bo czyż i teraz nie wychowujecie dzieci swoich tak samo źle, nie wpajając im bojaźni Bożej? Czyż nie troszczycie się przede wszystkim o to, aby swoim dzieciom zabezpieczyć lepszą pozycję życiową, aby ustawić ich w szeregach mających władzę, bogatych i silnych? Czyż nie wpajacie im, że w pieniądzach siła, że trzeba zdobywać większą wiedzę ze względu na bogactwo i beztroskie swobodne życie? A czy to jest konieczne, potrzebne?

Konieczne jest akurat przeciwne. Trzeba dzieciom swoim wpajać pogardę do pieniędzy, bogactwa, sławy, wysokiej pozycji w społeczeństwie. Trzeba zaszczepiać im miłość do czystości, świętości, pobożności. A o to akurat najmniej wy się troszczycie.

Dzieci trzeba zaczynać wychowywać już od pieluszek, bo jedynie w najmłodszym wieku one łatwo poddają się wszelkiemu nauczaniu. Ich dusza jest miękka, jak wosk, na niej odciska się (utrwala się) wszystko – i wasze złe przykłady, i pobożne słowa, i każdy jasny i czysty przykład.

Dawni chrześcijanie od najmłodszych lat przyuczali dzieci do modlitwy i czytania Pisma Świętego. A teraz mówi się: „Czyż to dziecięca sprawa – zajmować się psalmami? To zajęcie mnichów i staruszków, a dzieciom potrzebne są zabawy i radość”.

Zapominacie o tym, o czym święty Tichon Zadonski powiedział tak prosto: „Małe drzewko, dokąd je pochylić, w tę stronę i będzie rosnąć; nowe naczynie będzie wydawać ten zapach, jakim je nasycicie, wlewając do niego śmierdzący płyn, albo pachnący i czysty”. Oto jeśli w duszę małego dziecka będziecie wlewać wszelki smród, stanie się ona śmierdzącą. Jeśli będziecie wlewać aromat Chrystusowego zapachu, to będą wasze dzieci pachnieć przed ludźmi, będą radością i pociechą dla was. Wychowujcie dzieci swoim przykładem.

Powiedział o tym przepięknie sławny głosiciel (kaznodzieja) ruski, arcybiskup Charkowski Amwrosij: „Kiedy ani jeden członek rodziny nie może zostać bez wieczornej i porannej modlitwy – kiedy ojciec nie wychodzi z domu do swoich spraw, nie pomodliwszy się przed świętymi ikonami, a matka nic nie zaczyna bez znaku krzyża, kiedy i małemu dziecku nie pozwalają tknąć jedzenia, póki się nie przeżegna, – czyż nie przyuczają się tym dzieci prosić we wszystkim pomocy Bożej, i wzywać na wszystko błogosławieństwo Boże, i wierzyć, że bez pomocy Boga nie ma bezpieczeństwa w życiu, a bez Jego błogosławieństwa nie ma sukcesu w sprawach (uczynkach) ludzkich?

Nie może pozostać bezowocną dla dzieci wiara rodziców, kiedy oni, przy wymuszonej potrzebie i biedzie, ze łzami w oczach mówią: „Cóż robić? Niech będzie wola Boża”. Przy sukcesie i radości: „Chwała Bogu, Bóg posłał”. Tu zawsze i we wszystkim wyznawana jest dobroć Boża, Boża opatrzność, Boża sprawiedliwość.

Matka, obiekt całej miłości i czułości dla dziecka, stoi z bogobojnym wyrazem twarzy i modli się przed ikoną Zbawiciela. Dziecko patrzy to na nią, to na obraz.

DROGA DO BOGA

Po zieleniejących nazareńkich równinach wyruszył wzruszający pochód. Sprawiedliwi starcy Ioakim i Anna, entuzjastyczni, wdzięczni, z miłością spoglądali na swoją ukochaną córkę Marię, która pokornie i czcigodnie szła przed nimi do domu Bożego w świętym mieście Jeruzalem. W czystym powietrzu rozpływał się jakby anielski śpiew Jej młodych towarzyszek, ich białe szaty i migoczące lampy dopełniały przepiękny widok.

Nie można nawet opisać tej pełnej radości, tego jasnego szczęścia, które przeżywali sprawiedliwi rodzice w te święte chwile. Czyż dawno ciemna chmura smutku mroczyła ich serce, czyż dawno bliscy i znajomi podejrzliwie patrzyli na nich, jak na skrytych grzeszników, czyż dawno obelgi za bezdzietność zaciemniały ich czyste życie?.. Ale oto wszystko minęło: dzięki cudownemu miłosierdziu Najwyższego teraz oni mogą w drżących objęciach przytulać do kochającego serca drogie Maleństwo. Pocieszać się Jej niewinnym gaworzeniem, nie rozstawać się z Nią do ostatniego tchnienia, na Niej zatrzymać swoje ostatnie blaknące spojrzenie, wydaje się, powinno być najgorętszym nieustannym ich pragnieniem – jednak oni prowadzą Ją z domu rodzinnego… czyż nie obleje się smutkiem serce rodziców, czyż naprawdę oni znów w ciężkiej samotności będą dożywać resztę swoich dni? Nie, oni są spokojni, radośni, przecież prowadzą swoją bezgranicznie ukochaną Córkę do Boga. Jeszcze przed Jej narodzinami oni wybrali Jej drogę, oni pamiętają obietnicę, którą w dni smutku wzmacniali siłę swoich modlitw, i śpieszą uczciwie ją wypełnić. Miłość zaś do Boga, oddanie Jego świętej woli w pełni przekonują ich, że Jego dom będzie najpewniejszym miejscem wychowania dla ich Maleństwa.

I oto cudowna nagroda oczekuje już sprawiedliwych podróżników: arcykapłan Zachariasz, oświecony przez Ducha Bożego, proroczo wprowadza Dziewczynkę do tajemnego namiotu (pomieszczenia) Świętego Świętych, dokąd sam mógł wchodzić tylko raz w roku… zdziwili się Aniołowie na Niebie, widząc wchodzenie Przeczystej; towarzysze Jej byli zdumieni zadziwiającym cudem; jeszcze bardziej ucieszyło się serce rodziców, przeczuwając przyszłą chwałę swego Dziecka. Spokojni, radośni, wrócili oni do domu czekać sprawiedliwej śmierci, zostawiwszy Córkę pod dachem Samego Boga, w miejscu osiedlenia sławy Jego. I zaczęła tu wybrana przez Boga Dziewica rosnąć ciałem, rozkwitać cnotami. Żywy przykład rodzicielskiej wiary i oddania Bogu głęboko zapadł w młodą duszę, bogobojne wprowadzenie Jej do domu Bożego nie zapomni Ona nigdy. Ona ma jasną świadomość, że to – dopiero początek drogi do Boga, której kontynuacją będzie całe Jej życie. Nieustanna modlitwa, jak błogosławiony deszcz, zrasza dobre cechy Jej duszy i szybko je rozwija. Psalmy, pieśni i święte wspomnienia – oto powietrze, którym oddycha czyste serce Dziewczęcia, słowo Boże – oto czym karmi Ona Swoją duszę. Zwykła ofiarna praca rękodzielnicza nie przeszkadza Jej myślom podążać do Nieba, a wyobraźni olśniewać się jasnymi obrazami prawych ludzi starożytności. Tak stawała się Maria czystym naczyniem, godnym przyjąć Samego Boga!

Minęły lata pierwszej młodości. Według zakonu dziewczyna musiała opuścić świątynię i iść do życia świeckiego, ale święta dusza Marii na skrzydłach wiary i miłości do Boga wzniosła się tak wysoko, że nie chciała zwykłego losu – zamążpójścia, oczekującego wtedy każdą żydowską dziewczynę. Ona całą siebie poświęciła Bogu, złożyła niezwykłą w tamtych czasach obietnicę dziewictwa i w twardym postanowieniu wypełnić ją przeprowadziła się ze świątyni do skromnej chatki sprawiedliwego nazareńskiego cieśli. Tu, jak i w świątyni, Ona nadal dzieli czas między rozmyślanie o Bogu, modlitwy i pracę. Tu właśnie w tym czasie, kiedy Jej myśli pogrążyły się w Świętym, proroczym Piśmie, ukazał się przed Nią Archanioł-zwiastun radości, i w chwili, kiedy pokora szczególnie jasno rozbłysła w Jej duszy i wylała się w słowach: oto jestem Służebnicą Pańską; niech będzie Mi według słowa twego (Łk. 1:38), dokonał się w Niej cud z cudów cud Wcielenia Boga.

Chrześcijańscy rodzice! Wy, rozumie się, kochacie swoje dzieci, ich szczęście – wasze szczęście, ich wychowanie – jeden z głównych celów waszego życia, wy czasem, być może, i nocami nie śpicie, obmyślając los swoich dzieci, i wśród tych chwalebnych trosk, prawdopodobnie, wasze serca nie raz uciskały te smutne obrazy moralnego zepsucia młodzieży, które można obserwować wszędzie – i w miastach, i na wsiach. W środowisku tak zwanych oświeconych ludzi tysiące młodych dusz ginie w mętnym strumieniu namiętności, samowoli, grzesznych przyjemności, rozrywek i ulatują daleko od Boga i Jego Świętej Cerkwi. W prostym środowisku serca młodzieńców i panien zarażają się różnymi rażącymi wadami: nieposłuszeństwem władzy rodzicielskiej, pijaństwem, rozwiązłością – i te wady oddalają ich od błogosławionego światła chrześcijańskiego. Serce rodziców boli na widok tych nieszczęsnych młodych, ściska się ono na myśl: „A co, jak moje ukochane dziecko będzie jednym z takich?” Tak więc, dobrzy rodzice, jeśli chcecie ochronić dzieci swoje od powodującego zepsucie tchnienia występków, wybierzcie im drogę pewną, niezawodną i całą siłą rodzicielskiej miłości wskażcie im ją. Ta droga świeci nam wszystkim na przestrzeni wielu wieków, to ta droga, którą Matka Boża, według wskazania Swoich sprawiedliwych rodziców, przeszła od Nazaretu do Betlejem; to droga wiary i oddania Bogu, droga modlitwy, rozmyślań o Bogu i aktywnego udziału w cerkiewnym życiu.

Przed wami kołyska, w której ukryte jest droga wam istota: to nieotwarty jeszcze kwiatek. Jeszcze nie wiadomo, co z niego wyjdzie: czy rozkwitnie on, czy przyniesie dobry owoc albo zaschnie od upału, zwiędnie od życiowych burz. Ocieniajcie kołyskę gorącymi modlitwami – to pierwsza rękojmia szczęścia waszego drogiego dziecka.

Gdy tylko rozwinie się świadomość i słychać będzie pierwsze gaworzenie dziecka, śpieszcie się wymienić mu imię Boże, nauczcie jego rączkę czynić znak krzyża, niech święte imię Boże uświęca jego dziecięce gaworzenie, a święty krzyż ocienia niewinną główkę.

Serce maleństwa jest wrażliwe, podatne, a umysł bardzo uważny na wszystko dookoła: wkładajcie więc w nie, za przykładem sprawiedliwych rodziców Bożej Matki, żywe przykłady własnego oddania i miłości do Boga. Te najlepsze nasiona, rzucone ręką rodziców, potem obficie wzejdą. Radośnie, ciepło i przytulnie jest dzieciom w rodzinnym domu. Nie zapominajcie, jednak, że jest wspólny dla nas wszystkich dom Ojca Niebieskiego – Jego święta cerkiew, prowadźcie tam gorliwie, i przede wszystkim własnym przykładem, dzieci swoje. Wrażliwie wsłuchujcie się w cerkiewny dzwon zwołujący na nabożeństwo, i niech wzruszające cerkiewne nabożeństwa z ich wzruszającymi pieśniami, wspaniała atmosfera świątyni: oblicza świętych, aromat kadzidła, blask szat liturgicznych, migotanie lamp, półmrok świątyni z jej ciszą – niech to wszystko głębiej odciska się i utrwala w sercach dzieci, staje się bliskie dla ich serca… Uwierzcie, tych świętych wrażeń dzieciństwa one nie zapomną, i one zawsze będą gorąco wdzięczne tym, kto otwierał dla nich ich dusze. Co widzimy właśnie na przykładzie życia świętych Bożych, na przykład priepodobnego Fieodora Sikieota.

Priepodobny Fieodor urodził się w VI wieku od pobożnych rodziców. Jego matka Maria wkrótce po poczęciu miała dziwne widzenie. Ona widziała, że wielka i cudowna gwiazda zeszła z nieba i weszła w nią. Przebudziwszy się, opowiedziała swoje widzenie matce i siostrze, a potem pewnemu pobożnemu pustelnikowi, który powiedział jej, że urodzi syna, który będzie wielki przed ludźmi i przed Bogiem. Ona rzeczywiście urodziła syna i nazwała go Fieodorem. Kiedy on skończył sześć lat, matka chciała zapisać go do szkoły wojskowej i zaczęła przygotowywać wojskowe rzeczy: złoty pas i drogocenne ubranie. Ale we śnie ukazał się jej święty wielkomęczennik Gieorgij i powiedział: „Nie trudź się na próżno, ponieważ Car Niebiański zażąda dla Siebie twego syna”. Przebudziwszy się, matka zapłakała, myśląc, że jej syn szybko umrze.

Tymczasem chłopak rósł i nabierał sił. W wieku ośmiu lat został oddany do szkoły, gdzie czynił doskonałe postępy. Godnym uwagi jest, że nigdy nie kłócił się z kolegami, ale zawsze starał się pogodzić kłócących się. W rodzinie Fieodora żył pobożny starzec Stiefan, który surowo pościł, nieustannie modlił się, i chłopiec Fieodor polubił go, zaczął często do niego przychodzić, rozmawiał z nim i starał się naśladować jego czyny. Widząc jego nadmierne poszczenie w czasie Wielkiego Postu, Fieodor zaczął naśladować go i pościł do wieczora. Kiedy chłopiec wracał ze szkoły w porze obiadowej, matka zmuszała go do posiłku, ale on odmawiał jedzenia. Chłopak, w końcu, przestał przychodzić przed obiadem, i cały dzień zostawał w szkole, a wieczorem ze Stiefanem chodził do cerkwi świętego wielkomęczennika Gieorgija, stojącej niedaleko wsi na wysokiej górze, i dopiero późno przychodził do domu i jadł chleb z wodą. Matka, myśląc, że on cały ten czas spędza na nauce, zaczęła bać się, żeby to nie poszkodziło jego zdrowiu, i prosiła nauczyciela aby wcześniej puszczał go do domu, ale święty Fieodor ze szkoły śpieszył prosto do cerkwi i później o wyznaczonej godzinie znów przychodził do szkoły i innymi dziećmi.

Wkrótce matka zauważyła, że Fieodor czasem wstaje nocami i wychodzi do cerkwi. Ona surowo ukarała go, ponieważ bała się o jego zdrowie, i zaczęła przywiązywać do łóżka, ale we śnie znów ukazał się jej wielkomęczennik Gieorgij z mieczem i groźnie powiedział, że ukarze ją, jeśli będzie odciągać swego syna od Boga. Kiedy Fieodora zapytano, jak on nie boi się chodzić nocą po pustych miejscach, gdzie mogą zaatakować go wilki i inne dzikie zwierzęta, chłopiec odpowiedział, że chodzi on nie sam, a że budzi go na modlitwę jasny młodzieniec i za rękę prowadza go do cerkwi. Wszyscy domownicy zrozumieli, że chłopca ochrania wielkomęczennik Gieorgij, i od tej pory już nie zatrzymywali go, mówili: „Niech będzie wola Boża”. Od dwunastego roku życia Fieodor stał się jeszcze gorliwszy do modlitwy i czytania Pisma Świętego, a kiedy podrósł, to wykopał sobie pieczarę w pobliżu cerkwi świętego Gieorgija – i tam osiadł. On stale chodził do cerkwi i jadł w ciągu dnia jedną prosforę. Przynosili mu z domu chleb warzywa, ale on rozdawał pokarm biedakom. Potem on dużo potrudził się dla Boga i swojej duszy i w końcu za swoją świętość dostąpił zaszczytu godności biskupiej. Zdarzyło się, kiedy dokonywał Świętych Sakramentów, łaska Świętego Ducha w widoczny sposób schodziła na Święte Dary na podobieństwo jasnej płaszczanicy (całunu). Wszyscy współsłużący z nim widzieli w tym czasie ma obliczu świętego Boski blask, i pewnego razu, kiedy wygłaszał słowa: „Święte dla świętych”, Agniec (część prosfory przemieniana w ciało Chrystusa – Baranek ofiarny) uniósł się w powietrze.

Chłopczyk Fieodor lubił post i modlitwę. Oto jak wcześnie zapadło w niego ziarno miłości do Boga, oto kiedy zaczął on kochać Boga ponad wszystko na świecie. Szczęśliwe są dzieci, w których jest podobna iskra. Ta iskra może wcześniej czy później objąć całą duszę i przemienić się w płomień. Ale jak i gdzie dziecko nauczy się tak kochać Boga i siebie składać w ofierze Bogu? Koniecznie potrzebny jest mu przykład. Fieodor widział ten przykład w pobożnym starcu Stiefanie, żyjącym we wspólnej rodzinie. Gdzie wezmą przykład pobożnego życia nasze dzieci?

Rodzice! Wy bądźcie im podobnym przykładem. Kochajcie modlitwę domową, systematycznie chodźcie do świątyni Bożej, zawsze oczekujcie sobie miłosierdzia od Boga, na wszystko co przydarza się wam w życiu patrzcie jak na przejaw woli Bożej, zorganizujcie życie domowe w duchu wiary i Ustawu (Zasad) Cerkwi, i, uwierzcie, ten duch pobożności mimowolnie przeleje się i w wasze dzieci. Jeśli sami nie posiadacie ducha pobożności: nadszedł post, a wy spokojnie na oczach swojej rodziny spożywacie zakazany pokarm; nadeszło święto, a wy nie idziecie na cerkiewne nabożeństwo, siedzicie w domu wieczorem, rano długo śpicie, pracujecie, handlujecie czy myślicie tylko o rozrywkach w tym dniu, – powiedzcie, jak dzieci wasze będą szanować posty, święta Boże i wszystko święte? W was nie ma gorącej miłości do Boga, skąd przejmą tę miłość dzieci? Aby przekazać płomień miłości, trzeba mieć go samemu. Teraz nie widzimy w dzieciach szczególnej miłości do trudów duchowych; ogólnie, jeśli są one do czegoś wyjątkowo chłodne, to do cerkiewnego. Przyczyn tego chłodu jest wiele: i duch czasów, i nieprawidłowa, całkowicie świecka edukacja, towarzystwo, nadmierne świeckie rozrywki – wszystko to niekorzystnie wpływa na młodzież. Ale bardzo często wszystko to zależy też od braku dobrego przykładu i wpływu rodziców. A niektórzy rodzice mówią jeszcze tak: „Ja nie chcę wywierać nacisku na dzieci w sprawach wiary, oddaję na ich pełną wolę niewypełnienie religijnych obowiązków”. Co za obojętność! Jakież lekkie spojrzenie na to co najważniejsze! Sześć dni zmuszają dziecko obowiązkowo chodzić do szkoły, czy być na targu, czy polecają inne zajęcia, a dzień świąteczny spędzać, jak ono zechce! Nie wpajać im ważności religijnych obowiązków, nie pragnąć, aby one surowo wypełniały je, – czyż nie znaczy to za nic uważać łamanie, naruszanie ich? Nie, rodzice, i słowem, i czynem uczcie dzieci pobożności. Lepiej niech nie zostanie dla nich po was dużego majątku, ale niech zostanie przykład pobożnego życia. Nie zostawicie wielkiego majątku – nie będziecie odpowiadać przed Bogiem, a nie zostawicie dobrego przykładu – ciężko odpowiecie. Majątek one mogą zdobyć same, a przyswoić ducha wiary i pobożności bez rodzicielskiego przykładu bardzo-bardzo trudno. Majątek zostawiony przez was, może być albo przeżyty, albo zniszczony przez pożar, czy rozkradziony, a duch pobożności, zaszczepiony waszym przykładem, nie będzie im odjęty. To duchowe bogactwo będzie ciągle rosnąć i rosnąć, i od niego dzieci będą czcigodne, pobożne; i obcy, patrząc na nich, mogą sami nauczyć się wiele dobrego. Ale, powiedzcie, co będzie z dziećmi, w których nie ma ani wiary, ani bojaźni Bożej? Jakie będą ich dzieci? Strach nawet pomyśleć o tym!

Są chrześcijańskie kraje, w których pobożność i wiara tak zubożały, że rodzice nie uważają nawet za konieczne chrzcić swoje dzieci, nie mówiąc już o innych chrześcijańskich obowiązkach. Niestety, trzeba powiedzieć, że i u nas w Świętej Rusi pojawiają się takie rodziny, gdzie króluje całkowicie świecki duch, gdzie kapłan pojawia się tylko ze szczególnych przyczyn, skąd do cerkwi przychodzą tylko w skrajnym przypadku, gdzie o wierze, o Cerkwi, o Zbawicielu i zbawieniu i wzmianek nie ma. Oto owoce upadku dobrego kierunku, dobrego wpływu na dzieci ze strony rodziców. Co jest najsmutniejsze – i u naszych prostych ludzi, gdzie wiara nie jest mocna, u wielu rodziców dzieci wychowywane są daleko nie w duchu wiary (u Spowiedzi i Świętego Priczaszczenija nigdy nie bywają, nie znają ani jednej modlitwy, do świątyni Bożej nie chodzą, gramoty nie uczą się, choć jest możliwość uczyć się nawet za darmo) i dobrego przykładu w rodzinie nie widzą. Przy takich warunkach trudno jest zakorzenić się w dziecku duchowi pobożności! I rośnie ono bez twardego, bez prawidłowego chrześcijańskiego spojrzenia, pokonywane jest ono przez wszelkie pokusy, wszelkie zgorszenie, i od małych lat coraz większe postępy czyni ono w złych nawykach.

Rodzice! Czy chcecie, żeby wasze dzieci były radością Cerkwi, prawdziwymi jej synami? Sami postarajcie się zaopatrzyć się w ducha wiary i miłości do Boga. Przy żywym przykładzie i słowa pouczeń będą silniej działać na wasze dzieci. W każdym bądź razie zaszczepiajcie w nich przede wszystkim bojaźń Bożą, miłość do Boga, modlitwy, świątyni, żeby dzieci nie tylko chodziły do świątyni Bożej, ale i z bojaźnią stały tu, serdecznie się modląc. Przede wszystkim zaś dużo módlcie się za dzieci wasze – wiele znaczy modlitwa rodziców.

Nadejdzie wieczorowy czy świąteczny wolny czas, przyjdziecie do domu po swojej pracy, zbiorą się wokół was i dzieci wasze. Na Boga, nie opuszczajcie ich, nie śpieszcie się w gości, do przyjemności i rozrywek, przecież najlepszy odpoczynek i najczystsza przyjemność tu, pod dachem rodzinnego domu. Porozmawiajcie szczerze, serdecznie, czule ze swymi dziećmi, opowiedzcie im prostym zrozumiałym językiem kochającego rodzicielskiego serca ewangeliczną opowieść, historię święta, wypełniajcie ich czystą jeszcze wyobraźnię obrazami świętych, przeczytajcie dobrą pożyteczną książkę, śpieszcie napełnić młode dusze dobrem, żeby nie weszło w nie złe, i one, widząc waszą prawdziwą miłość, otworzą w te dobre minuty swoje ufne dusze, i wtedy wyraźniej zrozumiecie, jak lepiej je wychowywać i skuteczniej prowadzić do Boga – do wiecznego celu naszego życia.

Ucichnie próżność dnia, zmierzch okryje otoczenie, dziatki poproszą o spokój, i sami wśród nich uklęknijcie wtedy, skierujcie swój wierzący wzrok na Oblicze Zbawiciela, oświetlone promieniami łampadki, i powiedzcie czcigodnie głośno modlitwę do Niego. To najlepsza lekcja modlitwy dla dzieci waszych. Anioł Stróż ocieni was wtedy swoimi skrzydłami, łagodny, spokojny sen natchnie na dobrą rodzinę… A Przeczysta Boża Matka, z najwyższych przybytków rajskich patrząca na nasze ziemskie radości i smutki, zobaczy i waszą dobrą drogę, którą staracie się prowadzić dziatki do Boga, okryje was Swoim okryciem (opieką), sprowadzi na was miłosierdzie i błogosławieństwo Syna Swego, Pana naszego Jezusa Chrystusa.

Najważniejszym przedmiotem troski wszystkich wierzących rodziców-chrześcijan – są dzieci i wychowanie ich w wierze i pobożności. Znacie, oczywiście, kobiety i matki-chrześcijanki, które, wychowawszy swoje dzieci w pobożności, zbierają owoce swoich trudów jeszcze za życia i dożywają do tego czasu, kiedy ich dzieci, wyrastając, stają się wzorowymi chrześcijanami, wiernymi sługami Ojczyzny, wspaniałymi ludźmi w rodzinie, i żywicielami, i wsparciem swoich matek w ich starości. Nie ma wątpliwości, że jest to wielka nagroda takim matkom. Ale pojawia się tu takie oto pytanie: czy otrzymają one nagrodę za pobożne wychowanie dzieci również w życiu przyszłym? I czy w pobożności wychowane przez nie dzieci zapłacą im czyś za ich trudy i troski o nie również w życiu pozagrobowym? Jak rozwiązać to pytania? Rozwiążemy przy pomocy przykładu.

Święta Marfa miała jedynego syna Symeona, wychowała go, jak powiedziane jest w jej Żywocie, „ze wszelką starannością, dokładnością”, i Bóg dał jej za życia poradować się ze świętego i podobającego się Bogu życia syna. Ale oto nadszedł dla Marfy czas odejścia do świata Niebiańskiego, i tu, dzień przed swoją śmiercią, ona stała się godna następującego widzenia. Pokazało się jej, że została uniesiona na wysokość niebiańską i tam zobaczyła przecudowny i jasny dom, którego piękna nie można nawet opowiedzieć. I kiedy chodziła ona w tym domu i podziwiała jego cudowne urządzenie, zobaczyła nagle Przenajświętszą Bogarodzicę z dwoma przejasnymi Aniołami, Która zapytała ją: „Dlaczego się dziwisz?” Marfa, z czcigodnością pokłoniwszy się Matce Bożej, odpowiedziała: „Dziwię się dlatego, Władczyni, że tak cudownego domu przez wszystkie dni mego życia na ziemi nie widziałam”. Wtedy Caryca Niebieska powiedziała: „Jak ty myślisz, komu ten dom jest przygotowany?” „Nie wiem, Władczyni”, – odpowiedział Marfa. Przeczysta kontynuowała: „Wiedz, że to miejsce odpoczynku przygotowane jest dla ciebie, i ten dom zbudował dla ciebie twój syn, i ty będziesz przebywać w nim na wieki”. Potem na polecenie Władczyni Aniołowie ustawili cudowny tron, i Matka Boża kontynuowała: „Ta chwała tobie daje się za to, że ty żyłaś w bojaźni Bożej i spełniałaś wolę Bożą, życie twoje podobało się Bogu. Ale czy chcesz zobaczyć tu jeszcze chwalebniejsze miejsca?” I, powiedziawszy to, kazała Marfie podążać za Sobą. Wyprowadziła ją Caryca Niebieska na najwyższe niebiańskie miejsca i pokazała jej jeszcze piękniejszy najcudowniejszy i najjaśniejszy dom, którego piękna nie może ani umysł człowieczy pojąć, ani język wypowiedzieć. Tu Matka Boża powiedziała: „I ten dom zbudował syn twój, a jeszcze i pod trzeci założył fundamenty”. Dzień później błogosławiona (szczęśliwa) Marfa zmarła.

Tak więc, kobiety-chrześcijanki, wiedzcie, że matki, w pobożności wychowujące swoje dzieci, nie tylko w tym, ale i w przyszłym życiu będą wynagrodzone za swoje trudy i troski o dzieci, i same ich dzieci, wyhodowane przez nich w pobożności, zapłacą im tam za ich opiekę nad nimi. A wiedząc to, same też wzmóżcie swoją gorliwość o wychowanie dzieci waszych i, same odnosząc sukcesy w cnotliwości, przyuczajcie i ich do tego, aby one wypełnianie przykazań Bożych i życie czcigodne i cnotliwe stawiały ponad wszystkim. Odciskajcie (utrwalajcie) głębiej w czułych sercach nieudawaną bojaźń Bożą i ciągłą, wieczną bogobojność przed wszystkowidzącym okiem Bożym, synowskie posłuszeństwo przykazaniom Bożym i ustawom Świętej Cerkwi oraz niechęć do wszelkiego grzechu. Przyuczajcie, w końcu, ich do tego, aby każdą pracę, uczynek rozpoczynali i kończyli modlitwą, we wszystkich dobrych uczynkach prosili Boga o pomoc, za każdy dar dziękowali Mu, w smutkach i potrzebach uciekali się do Niego z modlitwą i na Niego pokładali nadzieję i żeby w szczęściu nie wywyższali się, w nieszczęściu nie wpadali w przygnębienie. I oto kiedy tak będziecie wychowywać ich, wtedy, niewątpliwie, gdy wyrosną, odniosą sukcesy w mądrości i łasce i, osiągnąwszy sukces, zapewnią i sobie i wam szczęście tu i w przyszłym życiu.

A kiedy smutki życia zajrzą do waszej rodziny, pokusy i doświadczenia będą ranić was, nawiewając chłodny wiatr zwątpień, przypomnijcie sobie przenajświętszy obraz Bożej Matki, z wiarą i miłością powierzcie siebie i dzieci swoje Jej, Matce Miłosierdzia, i Ona, Która dobrze przeszła ziemską drogę, doświadczyła ziemskich smutków, pomoże i wam wzmocnić się na wybranej, dobrej drodze, i dziatki wasze przyprowadzi do Boga… Jeśli nawet śmierć zakradnie się do was, aby wykraść was z kręgu kochanej rodziny, spokojniej będzie wam na sercu, kiedy chłodniejącą ręką zaczniecie błogosławić dzieci, ukierunkowanych już na dobrą drogę i niewidzialnie będących pod wstawiennictwem Samej Carycy Niebieskiej, Którą naśladować starają się w swoim młodym życiu. Amiń.

RADOŚĆ CAŁEGO WSZECHŚWIATA

...Bracia! Radujmy się, weselmy się i my razem z Ioakimem i Anną z narodzin Przeczystej Władczyni naszej Bogarodzicy i jednocześnie nauczmy się od sprawiedliwych starców, jak wychowywać mamy dzieci nasze. Nie ma wątpliwości, że Ioakim i Anna godni stali się być rodzicami wybranej przez Boga Marii, Która miała służyć tajemnicy Wcielenia Syna Bożego, dlatego że posiadali wszystkie cnoty wierzących i bogobojnych małżonków i dlatego lepiej niż wszyscy im współcześni mogli wychować Przeczystą Dziewicę.

Wiadomo, że nie tylko cielesne zalety i wady, siła czy słabość, piękno czy brzydota, żywość czy ociężałość, ale i zdolności duszy przechodzą od rodziców na dzieci jako ich naturalne dziedzictwo. Dziecko jeszcze w łonie matki żywi się dobrymi lub zepsutymi sokami i w ten sposób przyjmuje dobre i złe skłonności rodziców. I po narodzeniu dzieci przede wszystkim biorą przykład z rodziców.

Modlący się rodzice – i dzieci ich od niemowlęctwa przyuczają się modlić się do Boga. Rodzice święcie przestrzegają postanowień Cerkwi, na przykład postów, świąt, – i dzieci uczą się święcie ich przestrzegać. Łagodni rodzice, miłosierni, szanują swoich rodziców – i dzieci stopniowo zdobywają te wspaniałe cechy. Cnoty rodziców zasieją w podatnych, wrażliwych sercach dzieci nasiona świętych skłonności do dobrych uczynków.

Szczególnie silny jest przykład pobożnej matki: samo jej spojrzenie, wyrażające cześć i oddanie Bogu, modlitwa na kolanach często wywiera na dzieci najbardziej dobroczynny wpływ. Matka stoi przed oświetlonym przez łampadę obrazem i z gorliwością modli się do Boga; dzieci, stojąc przy niej i nie rozumiejąc jeszcze wszystkich wypowiadanych przez nią w modlitwie słów, wgłębiają się uczuciami w Tajemnicę modlitwy do Najwyższego, i w ich sercach zasiewają się nasiona pobożności. Niestety, na nieszczęście, nie tylko dobre, ale i złe skłonności i nawyki przechodzą od rodziców na dzieci. U dobrych rodziców prawie zawsze dobre są dzieci, a u złych – złe. Wyjątki bywają, ale rzadko.

Kto z nas nie chce mieć dobrych dzieci? Sami więc przede wszystkim przestrzegajmy przykazań Bożych. Uczmy nasze dzieci dobrego nie tyle słowami, ile przykładem naszego życia. Jak często skarżą się teraz na brak szacunku i grubiaństwo dzieci! I kto nie chce mieć potulnych i posłusznych dzieci! Postarajmy się więc przede wszystkim sami w sobie wychować te cudowne cechy, sami nigdy nie pozwólmy sobie ani słowem ani uczynkiem znieważać swoich rodziców, krewnych, bliźnich. Jak często teraz słychać narzekania na rozhulane, nierozsądne, nietrzeźwe życie naszych młodych dzieci!

Ojcowie i matki! Chcecie, aby wasze dzieci były trzeźwe, cnotliwe, rozsądne, skromne, – sami bądźcie trzeźwi, sami spędzajcie czas rozsądnie i w sposób podobający się Bogu, sami nigdy nie naruszajcie praw, zasad skromności, cnotliwości i rozsądności. Chcecie, aby dzieci wasze modliły się za was do Boga za życia waszego i nie zapominały o was po śmierci? Sami módlcie się. Wiedzcie, że złym przykładem wy, rodzice, sami kusicie, uwodzicie, prowadzicie do zagłady – i to kogo? Swoje dzieci! Co będzie jeśli dzieci zawołają do Boga przeciwko swoim rodzicom: „Panie, my nie bylibyśmy tak grzeszni, gdybyśmy nie brali przykładu ze swoich rodziców, robiliśmy to samo, co oni robili, i oto giniemy! Bieda nam, że mieliśmy takich rodziców”. W imię miłości waszej do dzieci prosimy was: uczcie ich nie słowem tylko, a więcej przykładem – swoim pobożnym, czcigodnym życiem; nie róbcie przy nich nic złego, nawet nie mówcie nic gorszącego. Matka Boża niech pomoże nam wychować dzieci swoje w bojaźni Bożej i w chrześcijańskiej pobożności.

Tak więc, czy pragnie ktoś radować się naprawdę w dzisiejszym dniu (życiu)? Ten powinien starać się przeniknąć się duchem prawdziwej pobożności, on w Chrystusie powinien znajdywać dla siebie wszystko – i światło (oświecenie) dla umysłu, i spokój dla serca. On musi nie tylko wiedzieć, co uczynił dla nas Zbawiciel i Jego Matka, ale też starać się korzystać z tych darów dla swego dobra i całe życie swoje ukierunkowywać zgodnie z ich duchem i prawem.

A my, bracia, jak mało cenimy zbawienie, zdobyte dla nas przez Syna wysławianej przez nas Przenajświętszej Dziewicy! Jak często to właśnie zbawienie duszy, kupione najdroższą krwią naszego Zbawiciela, uważamy za nic albo cenimy je tak mało, że i jednym palcem nie chcemy ruszyć w celu jego zdobycia! Jak często w takiej niedbałości o duszę upływa całe nasze życie! Ale jeśli ktoś rzeczywiście zobaczy siebie chłodnym wobec wiary i własnego zbawienia, to ten zamiast radości niech raczej pośpieszy rozpaczać nad takim nieszczęściem swojej duszy. Niech szybciej nawróci się do pokajania i gorliwej pracy duchowej. Kiedy tak się stanie, kiedy pojawi się to twarde postanowienie żyć dla Boga i dla zbawienia, wtedy też odczuje się w sercu i radość ducha i ona będzie już radością czystą i doskonałą, początkiem i zapowiedzią, wstępnym obrazem radości wiecznej i nieskończonej na Niebie.

Przenajświętsza Matko Dziewico! Spójrz z miłosierdziem z góry na nasze grzechy, którymi obrażamy Ciebie i Syna Twego, i wśród smutków życia tego, tak często nawiedzających nas za te grzechy, nawiedź nas i radością ducha i czym i jak wiesz pociesz nasze często smucące się dusze, zwłaszcza Ty Sama bądź naszą powszechną i wieczną radością i pocieszeniem! Amiń.

O WYCHOWANIU DZIECI

Przenajświętsza Dziewica Maria, jako dar Boży, dany Ioakimowi i Annie w starości według ich gorliwej modlitwy, była poświęcona Bogu, zgodnie z daną obietnicą, na szczególną służbę Mu w świątyni i wychowanie przy niej w świętym środowisku. I oto, kiedy Bogiem dana Dziewczynka skończyła trzy lata, pobożni rodzice zaczęli tłumaczyć Jej, że Ona narodziła się w wyniku ich płomiennej modlitwy, że Ona poświęcona jest przez nich Bogu jeszcze przed narodzeniem i jako Boże dziecko musi teraz rozstać się z nimi i być u Boga w świątyni. Przebłogosławiona Panienka, mimo młodego wieku, zrozumiała sens takich przekonywań i Sama prosiła Swoich rodziców o jak najszybsze wypełnienie ich wysokiej obietnicy. Zgodnie z wypowiedzią cerkiewnych hymnografów, Święta Dziewica „była dzieckiem ciałem, ale była dojrzała duszą, była trzyletnia ciałem i wieloletnia duchem”. Dlatego święci rodzice postanowili rozstać się z młodą Córką i poświęcić Ją Bogu bez wszelkiego żalu, nawet z radością... Na uroczystość poświęcenia w Nazarecie zebrało się wielu krewnych i bliskich Ioakima i Anny, a także mnóstwo młodych dziewic, rówieśniczek Marii, aby odprowadzić Ją do świątyni. Wszyscy wyruszyli do Jerozolimy, oddalonej od Nazaretu na trzy dni drogi. Po wejściu do świętego miasta i siedmiodniowego oczyszczenia postem i modlitwą, zgodnie ze zwyczajem, zalecanym dla przynoszących ofiarę do świątyni, sprawiedliwi Ioakim i Anna ze wszystkimi towarzyszącymi im przybliżyli się do świątyni, prowadząc za rękę swoją trzyletnią Córkę, Błogosławioną (Pełną łaski) Marię. Uroczyste zgromadzenie nieskalanych dziewic szło przed nimi, rodzina i znajomi szli za nimi: wszyscy podążali z zapalonymi świecami w rękach uczestniczyć w uroczystości poświęcenia świątyni Dziewicy Marii, jedynej Córki postarzałych rodziców, i śpiewali święte hymny. Na spotkanie im wyszli ze świątyni kapłani, na czele z arcykapłanem Zachariaszem. Wyszli oni uroczyście śpiewając święte psalmy Dawida.

Widząc to powitanie, prarodzice Bogoczłowieka, rodzice Przebłogosławionej, napełnieni zostali Duchem Bożym, i sprawiedliwa Anna zaczęła mówić: „Idź, Córko moja, do Boga, idź do Tego, Kto darował mi Ciebie; idź, Skarbnico poświęcona, do Miłosiernego Władyki. Drzwi życia, idź do miłosiernego Dawcy skarbów! Arko Słowa, idź do świątyni Pańskiej! Radość i Wesołość świata, wejdź do cerkwi Pańskiej!”

Następnie, zwróciwszy się z Ioakimem do swego krewnego Zachariasza, zaczęła mówić: „Przyjmij, Zachariaszu, Przybytek nieskalany; przyjmij, nieskazitelny kapłanie, Arkę; przyjmij, proroku, Kadzielnicę niematerialnego węgla; przyjmij, sprawiedliwy, Kadzidło duchowe! Przyjmij, proroku, Córkę, Którą Pan mi darował, wprowadź Ją na górę świątyni i zasadź Ją na niej w doskonałym mieszkaniu Bożym. Nie dopytuj się niczego, dopóki nie spodoba się to Bogu, Który powołał Ją tu, póki nie spełni się nad Nią wszystko do końca”. U wejścia do świątyni, jak opowiada błogosławiony Hieronim, było piętnaście wysokich stopni. Zwykle powoli wchodzili kapłani po tych stopniach i na każdym śpiewali znane w cerkiewnych księgach piętnaście psalmów wstępowań.

Praojcowie Boga postawili swoją Przebłogosławioną Córkę na najniższym stopniu, Ona po wszystkich tych stopniach przebiegła i dobiegła do ostatniego bez niczyjej pomocy i wsparcia. Wszedłszy na ostatni stopień, Ona zatrzymała się. Wszyscy byli bardzo zdziwienie takim zjawiskiem, kiedy zobaczyli, że trzyletnie dziecko szybciej wspięło się po tak wysokich stopniach, niż mógłby wspiąć się dorosły człowiek.

Szczególnie dziwił się temu arcykapłan Zachariasz. On, jak prorok, zaczął przepowiadać z tego powodu przyszłość i, będąc ogarnięty przez Ducha Bożego i napełniony Duchem Świętym, jak mówi święty Tarasij, wykrzyknął: „O Dziewczynko niepokalana, o Dziewico czysta, Dziewico przepiękna, o piękności niewiast i wzorze córkom, błogosławiona jesteś Ty między niewiastami, wysławiona w czystości, zapieczętowana dziewictwem. Ty – jesteś rozwiązaniem (odpuszczeniem) Klątwy Adamowej!” To mówił Zachariasz, zwróciwszy się do Przeczystej Dziewicy.

Następnie, zwróciwszy się do sprawiedliwej Anny, Zachariasz zaczął mówić: „Błogosławiony owoc i przesławne narodzone z ciebie, niewiasto, bardziej od innych czcigodna, przesławne Dziecko, które ty przyprowadziłaś, niewiasto miła Bogu!”

Po tych słowach, nadal pozostając w stanie natchnienia przez Świętego Ducha, wziął Dziecko za rękę, z radością w duszy, wprowadził Ją do Świętego, czyli do pierwszej części świątyni, mówiąc: „Chodź, na Tobie spełni się proroctwo moje, chodź, w Tobie dokona się to, co Pan obiecał… Chodź, zwierciadło proroków, chodź, odnowienie zmurszałych (starych), światło w ciemności leżących, wejdź w radości do cerkwi Pana Twego, do cerkwi na razie dolnej, dostępnej ludziom, a wkrótce i do Cerkwi niedostępnej!”

Święte dziecko przepełnione było wdzięczną radością, że weszło do domu Pana, ponieważ pomimo swego trzyletniego wieku, przepełnione było łaską Bożą.

Prowadzony przez Ducha Bożego, Zachariasz nie zatrzymał się na Świętym, dokąd mogli jeszcze wchodzić kapłani i inni słudzy cerkwi (lewici), ale poprowadził Ją dalej, do Świętego Świętych, – tej części świątyni, do której nie dozwolone było wchodzić nie tylko osobom płci żeńskiej, ale miał prawo wchodzić tylko jeden arcykapłan, i tylko raz w roku, dla oczyszczenia narodu od grzechu.

Zadziwiająca o była sprawa – wszyscy ludzie dziwili się z powodu takiego odstępstwa od Zakonu Mojżeszowego w świątyni, która i zbudowana i urządzona była, i utrzymywana według tego zakonu. Ale wszyscy widzieli i wiedzieli, że Zachariasz uczynił to pod natchnieniem Ducha Bożego, i nic więcej nie mogli uczynić, jak tylko gubić się od zdziwienia. Sami Aniołowie, jak wysławia Święta Cerkiew nasza, wejście Przeczystej widząc, dziwili się, jak Dziewica wchodzi do Świętego Świętych. Ale tego było jakby jeszcze mało; tradycja mówi, że Zachariasz pod natchnieniem Ducha Bożego wyznaczył jej miejsce modlitwy właśnie w Świętym Świętych… Święci ojcowie (Kriłł Aleksandryjski i Grigorij z Nyssy) opowiadają, że dziewczynom poświęcanym Bogu (a poświęcane były one zwykle nie na całe życie, a do osiągnięcia dorosłości), miejsce do modlitwy wyznaczano między cerkwią i ofiarnikiem, i żadnej z nich nie pozwalano przystępować do ofiarnika: na to był surowy zakaz arcykapłana. A wspomniane miejsce było udostępnione poświęconym Bogu dziewicom tylko w określonych godzinach dnia. Przeczystej zaś Dziewicy, od czasu wprowadzenia do świątyni, o każdej porze pozwalano wchodzić do świątyni, i przy tym za drugą zasłonę, znaczy, do Świętego Świętych.

BłogosławionyHieronim opowiada, że sprawiedliwi praojcowie Boży Ioakim i Anna, z okazji poświęcenia Przeczystej swojej Córki Bogu, przynieśli razem z Nią dary Bogu – ofiary i całopalenia. Arcykapłan z błogosławieństwami i modlitwą odpuścił ich do domu.

Tradycja głosi, że Święta Dziewica na początku Swego życia przy świątyni Pańskiej była oddana do schroniska dla dziewcząt, poświęconych Bogu. Powierzono Ją pod opiekę starszych dziewic, biegłych w rękodziele i znających pismo, aby uczyły Ją tego wszystkiego. Sprawiedliwi rodzice Ioakim i Anna odwiedzali Przenajświętszą Córkę swoją Marię, zwłaszcza często przychodziła w celu zobaczenia się z Nią i pouczenia sprawiedliwa Jej matka.

Przenajświętsza Dziewica wkrótce zaczęła okazywać niezwykłe postępy jak w nauce Pisma Świętego, tak i w pracach rękodzielniczych. Dawni pisarze (święty Amwrosij Mediolański, święty Jepifanij z Cypru i Gieorgij Kiedrin, historyk) zgodnie świadczą o świeżym w ich czasach świętym przekazie dotyczącym sukcesów Przenajświętszej Dziewicy w dzieciństwie. I tak, oni informują, że Przenajświętsza Dziewica miała bardzo bystry umysł, lubiła uczyć się Pisma Świętego, zajmowała się przędzeniem lnu i jedwabiu. Mówią, że wszyscy podziwiali Jej mądrość i rozsądek. Prace w większości wykonywała takie, które mogły być potrzebne kapłanom podczas ich służby Panu Bogu w cerkwi. Przygotowawszy się i przyuczywszy się w ten sposób, Święta Dziewica w świątyni wypełniała swój obowiązek po swoim poświęceniu i później uczciwą pracą Swoich rąk mogła karmić Siebie i Swego Boskiego Syna. Nie szyty, ale cały mistrzowsko utkany chiton, z powodu którego żołnierze przy ukrzyżowania rzucali losy i który w cudowny sposób zachował się do dziś, jest wspaniałym przykładem Jej świętych trudów.

Co dotyczy tego, jak Przenajświętsza Dziewica żyła przy Jerozolimskiej świątyni, to o tym opowiadają również dawni święci pisarze. Błogosławiony Hieronim opowiada dawny przekaz o tym, jak Przenajświętsza Dziewica spędzała czas w świątyni. „Błogosławiona Dziewica, – mówi on w liście do Iliodora, – żyjąc przy świątyni z innymi rówieśnicami Swoimi, będąc jeszcze dzieckiem, spędzała czas bardzo godnie. Od samego rana aż do godziny trzeciej po południu stała na modlitwie, od trzeciej do dziewiątej godziny zajmowała się rękodziełem i czytała (Pismo Święte), od dziewiątej godziny znów zaczynała Swoją modlitwę i kontynuowała dotąd, aż zjawiał się do Niej Anioł, z którego rąk Ona zwykle przyjmowała pokarm. W ten sposób Ona coraz bardziej i bardziej wzrastała w miłości Bożej”. Święty Jepifanij też opowiada, że Najczystszej, jak i dziewicom, poświęconym Panu Bogu udzielany był zwykły pokarm przez zarządcę świątyni, ale pokarm ten Ona oddawała biedakom i tułaczom, a Sama karmiona była chlebem niebiańskim, jak właśnie Cerkiew to wysławia.

Święty Gieorgij z Nikomedii opowiada, że swiatitiel Zachariasz widział na własne oczy, jak Anioł zjawiał się Przeczystej Dziewicy i przynosił jej pokarm. On opowiada, że kiedy Zachariasz, zgodnie z obyczajem kapłańskim, był w świątyni, to widział, że ktoś rozmawia z Dziewicą i podaje jej pokarm. Wyglądał on cudownie, bo był to Anioł. Zdumiał się Zachariasz i zaczął myśleć w sobie: „Co za nowość, cóż za dziwo? Z wyglądu Anioł, a rozmawia z Dziewicą, z wyglądu bezcielesny, a przynosi pokarm, który odżywia ciało, niematerialny z natury podaje Dziewicy kosznicę (koszyk) materialny. Anielskie widzenie, ciągle rozmyślał w sobie swiatitiel Zachariasz, zdarza się tu tylko kapłanom, i to nie często, a zjawienie się tu anioła osobie płci żeńskiej, i w dodatku jeszcze tak młodziej Dziewicy, – sprawa niespotykana…” Im więcej myślał i rozmyślał w sobie swiatitiel Zachariasz, tym bardziej zagłębiał się w zdziwienie, w zdumienie i w wielkie przerażenie. Co to będzie? Z jaką wiadomością przychodzi Anioł i jaki pokarm przynosi?! Przypominając sobie jedno po drugim ukazania się Aniołów ludziom, Zachariasz nie znajdował nic podobnego i doszedł w myślach do wielkiego zakłopotania, zdumienia, jak to Przeczysta Dziewica jeszcze w dzieciństwie godna stała się tak wielkich darów, że służą Jej same Siły Niebiańskie. Następnie, stopniowo przechodząc do ukochanej myśli o tym, czego tak płomiennie oczekują izraelici, on zaczął myśleć w sobie: „Czyż nie w tej to Dziewicy koniec naszych oczekiwań i nadziei? Czyż to nie od Niej narodzi się Ten, Który przyjdzie zbawić rodzaj nasz?! Tajemnica ta została przepowiedziana przez proroków już wcześniej. Czyż nie Ta to Dziewica, co wcześniej wybrana została posłużyć tej tajemnicy?”

Coraz bardziej i bardziej utwierdzając się w tej myśli, oczywiście, siłą Ducha Bożego, Zachariasz wykrzyknął: „O, jak szczęśliwy jesteś ty, domu izraela, że od ciebie wyrosła Latorośl, od Której dla świata powinien rozwinąć się kwiat zbawienia! Jak chwalebna jest pamięć tych, którzy ją zrodzili! Jak szczęśliwy jestem i ja, że widzę to i że wysławiam tę Dziewicę!” Tak opowiada o cudownym widzeniu arcykapłana Zachariasza święty Gieorgij z Nikomedii.

Z dnia na dzień wzrastając siłami cielesnymi, Najświętsza Dziewica jednocześnie wzmacniała się też siłami ducha. Im bardziej przyuczała się Ona do prac i ćwiczyła się w nich, tym bardziej i bardziej głęboka, serdeczna i święta była Jej modlitwa i wzrastała w sile Bożej, dopóki nie ocieniła Jej w całej doskonałości siła Najwyższego.

Siły ducha Przeczystej Dziewicy kształtowały się, narastały i wzmacniały się anielską rozmową, a cielesne podtrzymywał pokarm niebiański, który przynosił Jej codziennie Anioł. Szczególnie często i gorliwie Ona modliła się. O czym też mogła modlić się i o co prosić Pana Boga Przenajświętsza Dziewica, całkowicie zadowolona ze Swojej pozycji w świątyni? Doskonale znając Pismo Święte, Ona nie mogła nie znać wszystkich proroctw o Przyjściu Pomazańca Bożego – Radości izraelskiej. Jak Prawdziwa Córka izraelskiego narodu, Ona nie mogła nie oczekiwać, aby był On posłany Jej narodowi jak najszybciej i był właściwie przyjęty przez naród.

Ioakim i Anna często odwiedzali swoją błogosławioną Córkę, zwłaszcza często przychodziła do Niej święta Anna. Tradycja wskazuje w Jerozolimie nawet dom, do którego przeprowadzili się z Nazaretu prarodzice Boga, aby być bliżej ukochanej swojej Córki.

Dwanaście lat żyła Przenajświętsza Dziewica Maria przy świątyni Salomona, przygotowywana przez cudowną Opatrzność Bożą na Matkę Syna Bożego. Częste rozmowy z Aniołami wzbudziły w Niej Samej pragnienie pozostania na zawsze Dziewicą i żyć w anielskiej czystości. I stała się Ona pierwszą na świecie Dziewicą, Która zaręczyła Siebie Bogu i wolała dziewictwo od życia małżeńskiego, bo w Starym Testamencie nie było jeszcze przykładu, żaby panna umyślnie pozostała na zawsze dziewicą, ponieważ małżeństwo było wyżej czczone od dziewiczego życia… Oto co znaczy poświęcić siebie od dzieciństwa Panu Bogu. I ta święta droga z głębokiej starożytności jak jasna i niegasnąca gwiazda świeci rodzicom i dzieciom wszystkich późniejszych czasów.

Kto z was, chrześcijanie, nie pragnie szczęścia swoim dzieciom, nie odczuwa na sobie odpowiedzialnego obowiązku wychować je tak, aby i one były naprawdę szczęśliwe, i kto w sercu swoim spokojny jest o ich los? Dany jest nam żywy przykład i wskazana dobra droga do takiego wychowania. Poprowadźmy i my do Pana Boga dziatki swoje, naśladując w miarę sił swoich Matkę Bożą i chrześcijan pierwszych wieków, którzy nie tylko troszczyli się o to, aby samym przybliżyć się do Carstwa Bożego, ale też dokładali wszelkich starań, aby i dzieci swoje uczynić godnymi synami jego. W tym celu ukierunkowana była cała edukacja i wychowanie, jakie starali się im dać. Przede wszystkim dawni chrześcijanie starali się odcisnąć (utrwalić) w dziecięcym umyśle żywe pojęcie o Jezusie Chrystusie. Imię Zbawiciela dzieci wpijały, można tak powiedzieć, jeszcze z mlekiem matki. Dlatego w najmłodszych dziecięcych latach one nieustraszenie wyznawały to święte imię przed oprawcami. Pewnego chrześcijańskiego chłopczyka pytano: „Skąd poznałeś ty chrześcijańską naukę o Jedynym Bogu?” On odpowiedział: „Mama moja nauczyła mnie, a ona dowiedziała się od Boga; Święty Duch nastawił ją na tę prawdę dlatego, aby ona wpoiła ją mi w mojej kołysce; kiedy odżywiałem się mlekiem swojej matki, wtedy to nauczyłem się wierzyć w Chrystusa”.

I w Żywocie świętego męczennika Romana i młodzieńca Waruła, jakby na potwierdzenie tego, opowiedziane jest następujące. Kiedy święty męczennik Roman cierpiał od hegemona męki za Chrystusa, to niedaleko od miejsca jego cierpień stało chrześcijańskie dziecko Waruł ze swoją matką. Zobaczywszy go, Roman powiedział oprawcy: „Oto to dziecko jest małe, a ty stary, a jednak ono mądrzejsze od ciebie, dlatego że zna Prawdziwego Boga, ty zaś nie”. Usłyszawszy to, hegemon wezwał do siebie Waruła i zapytał: „Jakiego Boga ty czcisz?” – „Chrystusa czczę”, – odpowiedział chłopiec. „A co jest lepsze, – zapytał oprawca, – jednego Boga czcić czy wielu?” Waruł powiedział: „Lepiej jest czcić jednego Boga Jezusa Chrystusa”. – „A dlaczego lepszy, – kontynuował męczyciel, – jest Chrystus od naszych bogów?” – „Dlatego, – odpowiedział chłopiec, – że On stworzył wszystkich nas, a wasi bogowie nie stworzyli nic”.

Pohańbiony hegemon rozkazał ukarać potem Warułę rózgami bez miłosierdzia. Chłopiec bez narzekania przyjął wyrok i położył się pod rózgi, ale, kiedy dano mu kilka okrutnych uderzeń, on zasłabł i porosił o picie. Karę powstrzymano, matka wzięła Waruła na ręce, a męczyciel rozkazał odciąć mu głowę. Wiedząc, że męczyciel jest nieludzki i nigdy w żadnym wypadku nie zmieni swojej decyzji, pobożna matka sama poniosła swego syna na miejsce egzekucji po drodze mówiła mu: „Nie bój się, synu mój, nie bój się, słodkie dziecko moje! Nie bój się śmierci, bo ty nie umrzesz, ale żyć będziesz wiecznie! Nie przerażaj się, kwiatuszku mój, bo natychmiast do rajskich sadów będziesz przeniesiony! Nie bój się miecza, bo, będąc ścięty, od razu pójdziesz do Chrystusa i zobaczysz chwałę Jego, i On przyjmie ciebie i przytuli z miłością, będziesz żyć z Nim w radości niewypowiedzianej i będziesz triumfować z Jego świętymi Aniołami”. Po tym nastąpiła egzekucja; matka obmyła ciało syna łzami, dziękując Bogu za to, że On zaszczycił jej syna koroną męczennika, i pogrzebała czcigodne ciało świętego cierpiętnika.

Po tym przykładzie wy, z pewnością, zgodzicie się, bracia, że religijne wychowanie dzieci daleko nie jednakowe jest u chrześcijan współczesnych i chrześcijan pierwszych. Dawni chrześcijanie wraz z pojęciem o Odkupicielu wpajali swoim dzieciom i Jego wysokie nauki o Tajemnicach (Sakramentach) wiary i zasadach miłego Bogu życia, jak to: o Jedynym Bogu, wiecznym życiu, sile pokory i czystej miłości do Boga; mówili o obowiązkach dzieci naśladować Pana w pokorze, mieć bojaźń Bożą, czcić rodziców i starszych; mówili o cierpieniu, przebaczeniu krzywd i niezłośliwości, skromności, wstydliwości, łagodności, milczeniu, dobroczynności, współczuciu i czystości (cnotliwości). Niektórzy z chrześcijan całe umysłowe wykształcenie dzieci ograniczali tylko do Słowa Bożego, zabraniając poznawania nauk pogańskich; inni, przeciwnie, nie bali się wprowadzać do kręgu wykształcenia chrześcijańskiej młodzieży niektórych ksiąg i nauk, nauczanych w pogańskich szkołach.

Głęboka i rozległa wiedza niektórych ojców Cerkwi w zakresie filozofii, historii, nauk przyrodniczych i innych, podobnie jak ich rozmowy z młodzieżą o tematach naukowców pokazują, że i oni sami nie byli obcy, i dzieci nie chcieli odstręczać o nauki, aby tylko ona nie była powodem szkody dla wiary i chrześcijańskiej pobożności. Dlatego w wielu szkołach i rodzinach pozwalano dzieciom uczyć się poezji, muzyki, filozofii, języków, obywatelskich i innych pożytecznych nauk. Wasilij Wielki nawet radził młodzieńcom zapoznawać się z twórczością poetów, historyków, oratorów i w ogóle czytać te dzieła pogańskich pisarzy, z których można zaczerpnąć jakiś pożytek i pouczenie dla duszy.

Jednak, wszystkie świeckie i życiowe nauki były już przedmiotami drugorzędnymi, a głównym i pierwszym przedmiotem wykształcenia była nauka chrześcijańska. Tego uważano za nieszczęsnego, kto zna wszystko i nie zna Boga, tego za szczęśliwego (błogosławionego), kto zna Boga, choćby nie znał nic innego. Jak więc dawni chrześcijanie uczyli dzieci? Kiedy nadchodził czas nauczania dzieci gramotności, dawano im do czytania Biblię. Sadzając do pisania, dawano im jako wzór rękopisy, zawierające wypowiedzi Pisma Świętego. Kiedy potem przychodziła kolej na ustne katechetyczne uczenie się dogmatów wiary i obowiązków chrześcijanina, jako wzór (przewodnik) w tym przedmiocie znów dawano dzieciom Pismo Święte, zadając n niego lekcje do nauczenia się na pamięć. Dziecięca dusza, która zaczęła swój rozwój od uczenia się Słowa Bożego, szybko przyzwyczajała się do pobożnego zajęcia, znajdowała w nim dla siebie wielką rozkosz i wolała je od innych zajęć i przyjemności. Błogosławiony Hieronim opowiada o pewnym chrześcijańskim mężu, że w dzieciństwie swoim on nigdy nie siadał do stołu, nie przeczytawszy uprzednio jakiegoś fragmentu z Biblii, nigdy nie kładł się spać wcześniej, niż ktoś z jego otoczenia przeczyta mu z niej jakiś urywek. To samo robił on i rano: jak tylko skończy swoją modlitwę, od razu zaczynał czytać Biblię.

I owocem takiego wychowania było to, że dzieci dawnych chrześcijan tak bardzo kochały Chrystusa i były silne i mocne wiarą, że bez bojaźni wyznawały Chrystusa Bogiem i nieustraszenie szły na śmierć, i rodzice, widząc to, radowali się. Tak w Żywocie świętego męczennika Mawrikija jest napisane: „Kiedy syn jego, młodzieniec Fotin, za wyznanie Chrystusa był poddany mękom i następnie ścięty mieczem na oczach ojca, wtedy święty Mawrikij napełnił się radością i wesołością, będąc przekonany, że syn jego zasłużył na wieniec (koronę) męczeństwa”.

Zatrzymajmy się bracia na tym krótkim opowiadaniu i zastanówmy się nad nim. Co z niego widać? Widać, że Mawrikij wychował swego syna po chrześcijańsku, jeśli jego syn tak pokochał Chrystusa, że przecierpiał za Niego straszne męki; widać, oczywiście, i to, że Mawrikij przy wychowywaniu syna rzeczywiście o nic tak bardzo nie troszczył się, jak o to, aby utwierdzić syna w mocnej wierze w Boga, niewątpliwej nadziei na Niego i w płomiennej miłości do Niego, żeby jego syn mężnie przyjął za Pana nawet samą śmierć. Tak, wszystko to widać z powiedzianego. Czy dobrze postępują teraz ci rodzice, którzy odkładają zbawienne wpajanie wiary do pewnego czasu, oczekując, kiedy w sercach ich dzieci pojawi się dobrowolne pragnienie religijne? Ale niestety! Ci nieszczęśni rodzice, często sami nie mając w duszach swoich religijnego uczucia, zapominają, że ciernie szybciej wyrastają i zagłuszają sobą dobre nasiona. Dlatego dziecko, nie przyuczone do wiary w niemowlęctwie, staje się grubiańskie w niewierze i często pozostaje takim na całe życie, często takim przechodzi i do wieczności. Straszny jest stan takiej duszy w życiu pozagrobowym! Dawni chrześcijanie przewidywali przebiegłość szatana i z doświadczenia wiedzieli, że jeśli w serce dziecka nie będzie włożone uczucie pobożności w wieku niemowlęcym, to dziecko tak i pozostanie małowiernym albo całkiem niewierzącym. Dlatego chrześcijanie pierwszych wieków o nic tak się nie troszczyli, jak o zaszczepienie wiary w sercach swoich dzieci z mlekiem matki. W związku z tym Pismo Święte dla chrześcijańskich dzieci w starożytności było pierwszą książką edukacyjną, tak, że cerkiewni pisarze, mówiąc o chrześcijańskich szkołach, nazywają je szkołami Pisma Świętego, ćwiczeniem w Piśmie Bożym, a każdy dom i rodzinę chrześcijan – cerkwią. „Jeśli chcecie, – mówili nauczyciele Cerkwi rodzicom, – aby wasze dzieci słuchały was, to przyuczajcie je do słowa Bożego. Dusza, przeznaczona do bycia świątynią Bożą, musi uczyć się i słuchać i mówić tylko to, co wzbudza i podtrzymuje bojaźń Bożą”. Po Boskich księgach ojcowie i nauczyciele Cerkwi radzili rodzicom, aby dawali dzieciom do czytania pisma świętych ojców.

W ten sposób, gorliwie ucząc się Pisma Świętego, dzieci dawnych chrześcijan uczyły się też nieustannej modlitwy; jak rodzice, tak i dzieci każdą pracę zaczynali i kończyli modlitwą. Ich umysł zawsze był zwrócony do Boga, i usta ich były wypełnione modlitwą Jezusową. Wychowując swoje dzieci w wierze i pobożności, pierwsi chrześcijanie skrupulatnie chronili swoje dzieci od wszystkiego, co mogło wzbudzić w nich nieczyste myśli i ruchy (działania). Tak, oni pod żadnym pozorem nie pozwalali dzieciom uczestniczyć w ucztach weselnych, publicznych spektaklach, grach i zabawach; ukrywali przed nimi kusicielskie utwory pogańskich poetów, tragedie, komedie, opery i temu podobne; chronili przed znajomością ze świeckimi pieśniami i lubieżną, rozpustną muzyką; oddalali od towarzystwa z osobami płci przeciwnej, od ludzi luźnego, haniebnego zachowania. W odniesieniu do ciał przyuczali dzieci do skromności w ubiorze i innych zewnętrznych ozdobach, do umiaru, wstrzemięźliwości i prostoty w jedzeniu i piciu. Odgrodziwszy (ochroniwszy) dziecięce serce od wszystkich zewnętrznych i wewnętrznych pokus, pobożni wychowawcy jednocześnie stosowali też środki, które bezpośrednio służyły zaszczepieniu i zakorzenieniu w nich chrześcijańskiej pobożności.

Priepodobny Anastasij, ihumen góry Synaj, sam wychowany w pobożności, mówi o wychowaniu przez chrześcijan ich dzieci w tamtych czasach tak: „My, dzieci, wychowani byliśmy tak, że jeszcze od małych paznokci (od najmłodszego wieku) poznaliśmy Boga. Kiedy On przyszedł do świata, to widzący Go w ciele uważali Go jedynie za proroka. My zaś, dzieci, choć cielesnymi oczami nie widzieliśmy Go, ale już nauczeni byliśmy rozpoznać w Nim Boga i wyznawać Go jako blask Chwały Ojcowskiej. Wychowani byliśmy tak, że, będąc dziećmi, słuchaliśmy Ewangelii z takim szacunkiem, pobożnością, jakbyśmy słyszeli Samego Chrystusa, mówiącego w niej do nas. My wychowani byliśmy tak, że kiedy przystępowaliśmy do Świętego Priczastija, to, i będąc dziećmi, głęboko już wierzyliśmy, że z Ciałem i Krwią Chrystusa przyjmujemy w siebie Samego Pana Boga. My, w końcu, wychowani byliśmy tak, że, patrząc na wizerunek Chrystusa na ikonie, w tym czasie umysłem jakbyśmy widzieli Go, z niebios schodzącego do nas i na nas patrzącego, i z czcią przypadaliśmy do ikon, i kłanialiśmy się im, oddawaliśmy im cześć”.

Zaprawdę pobożność jest drogocennym, wiecznym, niebiańskim darem. Wiedzieli o tym dawni chrześcijanie, dlatego też pobożność u nich była jednym z pierwszych środków do utwierdzenia w nich nawyku do chrześcijańskich cnót. My widzimy: ich dzieci wszędzie i przez cały czas uczestniczyły w pobożnych działaniach swoich rodziców. Czy dokonywała się domowa modlitwa przez wszystkich członków rodziny – w niej uczestniczyły dzieci o każdej porze dnia i nocy, wyznaczone do wysławiania Boga; czy zbierali się wierzący w świątyni Bożej na wspólną modlitwę w określone dni tygodnia i godziny dnia – oni obowiązkowo brali z sobą dzieci, czynili ich uczestnikami Świętych Darów (udzielali Świętej Eucharystii). Nie tylko zmuszali ich do uczestniczenia we wspólnych modlitwach i wychwalaniu Boga poprzez pieśni, ale przyuczali ich do samodzielnego śpiewania niektórych modlitw podczas ogólnej ciszy wiernych. Cerkiew w tym przypadku była prawdziwą szkołą wszystkich chrześcijańskich cnót i obowiązków jak w stosunku do Boga, tak i w stosunku do bliźnich, ponieważ w modlitwach dzieci z całą społecznością wiernych nie tylko wysławiali Boga i oddawali Mu należną cześć, ale modlili się jednocześnie za swoich bliźnich, wierzących, niewiernych i przygotowujących się do wstąpienia do społeczności wiernych, prosząc im u Boga wszystkich najlepszych dóbr, darowanych człowiekowi z łaski Bożej przez wiarę. I dzieci, które otrzymały takie prawdziwe wysokochrześcijańskie wykształcenie i przyzwyczajone do chrześcijańskich cnót, według czystości serdecznej osiągały takie sukcesy w pobożności, że, będąc jeszcze w młodzieńczym wieku, stawały się godne wielkich Bożych dobrodziejstw i niebiańskich objawień.

Tak, pewnego razu pewnej pobożnej i prawej dziewczynie Muzie w sennym widzeniu objawiła się Przenajświętsza Bogarodzica, otoczona przez mnóstwo dziewic. Serce dziecka podczas takiego widzenia przepełniło się niewypowiedziana radością. „O, jak radośnie byłoby żyć z takimi koleżankami pod opieką Matki Bożej!” – myślała błogosławiona Muza. I oto Matka Boża pyta ją: „Czy chcesz żyć z dziewczętami, które widzisz ze Mną?” Muza odpowiedziała, że bardzo pragnie żyć z nimi i gotowa jest w tej chwili pójść za Matką Pana. Wtedy Matka Boża obiecała przyjść do niej za trzydzieści dni, aby wziąć ją ze Sobą, a tymczasem kazała jej powstrzymać się w tym czasie od wszelkich dziecięcych zabaw, nie śmiać się i nie robić nic złego. Po tym widzeniu Muza zbudziła się i od tej chwili już nic dziecięcego nie ujawniała w sobie. Nagła przemiana w charakterze dziecka nie mogła ukryć się przed uwagą rodziców, i na troskliwe pytanie ich, z jakiego powodu ona tak się przemieniła, Muza opowiedziała to, co widziała we śnie i jakie przykazanie otrzymała od Matki Bożej. To wyjaśnienie rodzice przyjęli z wiarą i oczekiwali wydarzenia z oddaniem woli Bożej. Po dwudziestu pięciu dniach Muza nagle zachorowała, i trzydziestego dnia, kiedy Matka Boża obiecała przyjść po nią, chora z promienną twarzą zwróciła się do niewidzialnej dla innych Odwiedzającej i, cichym głosem powiedziawszy: „Oto, idę, Pani, oto, idę!” – oddała ducha swego Matce Bożej.

Oto, przyjaciele moi, jak wielkie dobrodziejstwo, jakie miłosierdzie Boże zdobyła ta dziewczyna swoją pobożnością, czystym, cnotliwym, pokornym i potulnym, choć i niedługotrwałym, życiem.

Kto zaś był przykładem pobożnego życia dla tej świętej dziewczynki? Niewątpliwie, rodzice, i przede wszystkim matka. Pierwsi chrześcijanie zdawali sobie sprawę, że przykład pobożnej matki jest szczególnie silny. Kto doświadczał prawdziwej matczynej troski, ten nie może bez serdecznego wzruszenia słuchać słów, skierowanych przez pewnego pobożnego nauczyciela do swojej matki, która przeszła już do krainy wieczności: „Dziękuję tobie najdroższa mamo! Na wieki zostanę twoim dłużnikiem. Kiedy zauważałem twoje spojrzenie, twoje ruchy, twoje chodzenie przed Bogiem, twoje cierpienia, twoje milczenie, twoje dary, twoje trudy, twoją błogosławiącą rękę, twoją cichą, nieustanną modlitwę, wtedy od najmłodszych lat za każdym razem jakby ponownie odradzało się we mnie życie ducha – uczucie pobożności, i tego uczucia nie mogły potem zniszczyć żadne pojęcia, żadne wątpliwości, żadne pokusy, żadne szkodliwe przykłady, żadne cierpienia, żadne grzechy. Jeszcze żyje we mnie to życie ducha, choć upłynęło już ponad czterdzieści lat, jak ty opuściłaś życie doczesne”.

Oto, przyjaciele moi, w czym zawiera się prawdziwe wieczne szczęście dzieci – to w nieulegającym zepsuciu skarbie – pobożności rodziców, szczególnie drogocenne ono w matce. Pobożna matka swoim wysokim chrześcijańskim przykładem pobożności otwiera dla swoich dzieci drzwi do Carstwa Niebieskiego i do wiecznej radości. O matki! Jaki skarb wy posiadacie, potrafcie więc ten skarb mądrze przekazać swoim dzieciom. Rodzice! Oto przed wami przykład wychowania dzieci przez dawnych rodziców. Jak one wychowane? Jak widzicie, od młodych paznokci ich, według wypowiedzi priepodobnego Anastasija, były im już wpojone przez rodziców i podstawowe pojęcia o Bogu, i mocna wiara w Niego, i płomienna miłość do Niego. Dlaczego by wam tak nie wychowywać dzieci swoich? Powiecie: zajęcia domowe przeszkadzają. A ja powiem: „Nie zapominajcie, że przecież wszystkie wasze domowe zajęcia i troski zostaną po tej stronie grobu, a wiedza religijna, którą wpoicie dzieciom, dla największej ich korzyści, pozostanie z nimi w życiu przyszłym. Dlatego zajęciom domowym zostawcie drugie miejsce, religijnemu wychowaniu – pierwsze i wychowujcie, zgodnie ze słowem apostoła, dzieci swoje w karności nauczaniu Pana (Ef. 6:4). Oto kiedy tak będziecie wychowywać, to możecie też mieć nadzieję, że dzieci wasze, jako utwierdzone przez was w wierze i pobożności, podobnie jak drzewo, posadzone na twardej ziemi, przetrwają w ciągu całego swego życia na drodze pobożności i cnotliwości i posłużą jako wsparcie w swoim czasie i największa pociecha dla was samych!” Amiń.

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA

Kończymy książkę, poświęconą wyjątkowemu wyczynowi – wyczynowi macierzyństwa, słowami archimandryty Ioanna (Kriestjankina):

„Wspominając pobożną rodzinę Ioakima i Anny i zrodzoną przez nich błogosławioną Córkę, czyż nie obejrzymy się na siebie, na nasze czasy z ich duchem zniszczenia, a nie stworzenia. I czyż nie zadamy sobie pytania: w czym jest przyczyna, gdzie korzeń okrutniej i mrocznej niepogody, która ogarnęła świat i stawia go na krawędzi zagłady, śmierci?

Czy nie my – jesteśmy niszczycielami domowej (rodzinnej) cerkwi, czy nie my – naruszyciele starych zasad rodzinnego porządku, czy nie my – oddaliśmy dzieci swoje na wychowanie do dalekiego karu, gdzie karmią ich ostami i cierniami i uprowadzają od Ojca Niebiańskiego, uprowadzają od ziemskich rodziców.

Życie – trudna sprawa. I staje się ono nieznośnie trudne, kiedy wyrzucony zostaje z niego Bóg. Przecież kiedy wypędza się Boga z domu, na Jego miejsce przychodzą najbardziej złe duchy, siejące swoje śmiercionośne plewy (chwasty). Mrok i ciemność dawno zaczęły realizować swoje śmiercionośne plany, powstawszy przeciwko rodzinie, przeciwko macierzyństwu, które kryje w sobie przyszłość świata – wychowanie potomstwa.

I musimy z wami to rozumieć, bo oto – nasza teraźniejszość i nasza przyszłość. I w tym nasza odpowiedzialność przed Bogiem. Odpowiedzialność straszna!

A ileż łez i serdecznego bólu musiało wylać matczyne serce, jak to niewielkie, co udawało się uczynić w domu, w rodzinie, było zadeptywane w duszy dziecka w szkole.

I wylewały się łzy, lały się modlitwy. Nie myślcie, że one były niezauważone i niesłyszane. Mogą nie usłyszeć i nie zrozumieć ludzie, ale nie Bóg. A dla Boga to nie są po prostu łzy, to – droga krzyżowa matki-chrześcijanki, walczącej o swoje dziecko przeciwko całemu światu, przeciwko samemu diabłu.

To nawet nie po prostu krzyż. To męczeństwo. Męczeństwo za Chrystusa. A łaska Boża zawsze umacniała męczenników, umacniała ona i was w waszej nierównej walce o swoje dzieci, umacnia ona was i teraz. Tylko aby nie osłabło chrześcijańskie przekonanie i dążenie – wiara nasza…

Ale straszne jest i niszczycielskie, jeśli to u nas, dorosłych, wiara w Boga pozostaje tylko w słowach, a nie przemienia naszego codziennego życia i towarzyszy jej w nas duchowa bezpłodność, nie posiadająca żywej życiowej siły Ducha Bożego. Ale i o ten cud proście, i będzie wam dany.

Wszyscy musimy zrozumieć teraz, że trzeba pilnie ratować od powodującego zepsucie ducha czasów i przywracać do Boga naszą małą cerkiew, naszą rodzinę. Trzeba właśnie w niej zapalić łampadę chrześcijańskiego życia w Bogu. I tylko w tym – zbawienie świata, nasze zbawienie.

Nie odniesiemy sukcesu od razu, będzie nam bardzo trudno, ale robić to musimy ze względu na życie w wieczności.

Przecież ojcowie i matki, przez Boga błogosławieni twórcy i opiekunowie dzieci swoich, odpowiedzialni są za nich i za siebie. I czy nie naszym zadaniem jest teraz, w pustkowiu świata, gdzie panuje samotność, próżność, zamieszanie i obojętność, trwożne zwątpienie w siebie i gniew i złość, stworzyć ognisko modlitwy. Należy pamiętać, że gdzie dwoje lub troje zebrało się w imię Boże, tam Pan pośród nich.

Wtedy dom ożyje! I jeden, i drugi, i trzeci. Ułożone zostaną rozstrojone (zburzone) przez bezbożność porządki wewnętrznego życia rodziny i każdego człowieka. I Carstwo Boże, powróciwszy do duszy, znów zacznie przemieniać świat. I wrócą dzieci do Boga, i wrócą do rodziców swoich z niepogody otaczającego świata…

Ojcowie i matki! Sami, bez dzieci swoich, zbawić się nie możecie – i o tym musicie pamiętać!..

A zakończę słowami świętego nauczyciela Cerkwi Ioanna Złotoustego: „Nie ma żadnej wyższej sztuki, jak sztuka wychowania. Mądry wychowawca tworzy żywy obraz, patrząc na który raduje się Bóg i ludzie”.

Tak więc, aby nie płakać nam teraz od dzieci swoich, aby nie opłakiwać ich i siebie, kiedy one wyrosną, i aby teraźniejsze łzy nie stały się początkiem przyszłych, nie czyńmy dzieła Bożego – wychowania dzieci – z niedbalstwem.

Przyjaciele nasi, jeśli my i teraz nie odczujemy grożącego nam niebezpieczeństwa duchowego zdziczenia człowieczeństwa, tracącego stopniowo obraz i podobieństwo Boże, jeśli nie powstrzymamy procesu bogoodstępstwa i utraty wiary w rodzinach swoich, w sobie, to bliski jest czas, kiedy wypełnią się słowa Chrystusa Zbawiciela: …Syn Człowieczy, gdy przyjdzie, czy znajdzie wiarę na ziemi? (Łk. 18:8) Amiń”.